istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
carlar, devletin zabıta kurumları ve küçük esnaf
örgütleri- yüzleştiği, çarpıştığı ve pazarlık ettiği
alanlardır. Kapanların kentlerdeki yaygınlığının
anlaşılmasında önemli bir nokta, resmi tartıların
bulunduğu her yerin kapan ismiyle anılmaması
durumudur; kapanlar resmi dağıtım ve depolama
merkezleri olan “emanet”ler bünyesinde de
konumlanabilir.
İster Fernand Braudel’in ifadesiyle “anıtsal
bir parazit”, ister “mide kent” biçiminde tanımlansın,
Osmanlı başkenti İstanbul, imparatorluğun
ekonomik odağı ve tüketim merkezi olarak en
önemli iç ithalat noktasıdır. Ekonomik kontrolün
Osmanlı İmparatorluğu’nda kapsamı -ki, bu 19.
yüzyıl öncesi dönemde Doğu Akdeniz demektirbütün
yansımalarıyla başkentte yapılanır. İstanbul,
bir bakıma ticari akışların bir minyatürüdür;
Osmanlı kapanlarının mekansallığı açısından en
kapsamlı örneği teşkil eder.
İstanbul’un kapan mekanları, kentin Fatih
Sultan Mehmet (bak. Fatih Sultan Mehmet) tarafından
ele geçirilmesi sonrasındaki yeniden
yapılanma sürecinde kurulmaya başlanmıştır.
Dönemin kaynaklarında gümrük kapanı, un kapanı,
bal kapanı ve yağ kapanı isimlerine rastlanmaktadır.
İstanbul Klasik Dönem kapanlarına
dair en kapsamlı anlatım 17. yüzyıl yazarı Evliya
Çelebi’nin Seyahatname’sidir. Evliya Çelebi’ye
göre, kentte 37 adet kapan vardır; bunların bazıları
doğrudan kapan adıyla, çoğuysa resmi tartıların
bulunduğu emanetler olarak anılmaktadır.
Emanet, sadrazama bağlı eminlerin yönetiminde
denetleme, vergilendirme ve dağıtım ile yetkili
devlet ofisleridir. Kapan ve emanet tanımındaki
ortak nokta, ölçeği resmi görevliler tarafından
kontrol edilen resmi bir tartının -miri kantar- bu
mekanda bulunuyor olmasıdır. Bu kaynağa göre,
İstanbul’da bulunan kapanlar ve kapan bulunan
emanetler şunlardır: Un ve yağ kapanları; kahve
(2 adet), mum, sırma (gümüş ve altın), ipek, balık,
esir, pencikhane (bir diğer esir emaneti), tuz,
peksimet, içki-şarap, barut (5 adet), darphane,
çuha, gendüm buğday, arpa, kiler (saray kileri),
odun (3 adet), otluk, pastırma, salhane (mezbaha),
sebzehane, matbah (saray mutfağı), çardak, at
pazarı, nüzul (sefer), tersane, karagümrük, büyük
gümrük ve şehir emanetleri. Evliya Çelebi’nin
sıraladığı kapanların bulunduğu emanetler, yiyecek
malzemeleri dışında başkentin, ordunun
ve sarayın bütün hayati tüketim mallarını içerir.
Kapan ve emanet mekanlarının kentsel alandaki
yayılımı genel olarak kentin sınır bölgelerinde
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-197