istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
PALİMPSEST (I)
Palimpsest eski Yunanca “palimpsestos” sözcüğünden
geliyor, “tekrar kazınmış” anlamında.
El yazmalarının kağıda değil papirüs, parşömen
veya deri tabakalarına yazılı oluşu, yüzeyin
kazınıp tekrar kullanılmasına elveriyor.
Palimpsestlerin en ünlüsü Arşimet Palimpsesti,
İstanbul’un palimpsest halleri üzerine günümüzdeki
dönüşümü canlandırmak için uygun bir eğretileme
olabilir. Arşimet’in MÖ 3. yüzyıldan kalma
metinleri MS 10. yüzyılın ortalarında İstanbul’da
parşömene kopya edildiğinde, Bizans altın çağını
yaşamaktadır. Bizans sarayı zengin ve güvenli bir
kültür merkezidir, antik metinler için korunaklı
bir limandır. 13. yüzyıl başında, 4. Haçlı Seferi’nin
yağmalamasına uğradıktan sonra ise, zenginlik
ve güvenliğini yitirir, kültürel faaliyeti zayıflar.
Uzmanların tahmini, Arşimet metinlerinin bulunduğu
el yazmasının bu ortamda palimpsest
edilip üzerine ilahiler yazılmış olduğudur. Dua
kitabı olarak yaşamını sürdürdüğü yüzyıllar içinde
nadide palimpsestimizin başına gelenler şöyle
özetlenebilir:
1) Kitap yazıcıları, parşömen folyolarını kullanmak
üzere eski kitapların ciltlerini söküp sayfalarını
ayırıyor, parşömenleri güzelce kazıyıp
istifliyor. Dua kitabına parşömen sağlamış altı
tane kazıntı el yazması sayılmaktadır: Arşimet’in
yedi metnini içeren kitabın tümü ile Atinalı hatip
Hyperides’in eserlerini içeren kitap; ayrıca
Neoplatonik bir felsefe kitabından, bir liturji kitabından
ve henüz deşifre edilmemiş iki farklı
kitaptan sayfalar.
2) Ortaçağ kitapları gazete formatında katlanıp
yazıldığından, kazınmış Archimedes ile
üzerine gelen Euchologion sayfalarının üst üste
geliş düzeni yeterince karışıktır. İlaveten, dua
kitabı için daha küçük bir boyut elde edilmek
üzere, parşömen tabakaları kazınıp istiflendikten
sonra her bir tabaka ikiye bölünüp 90 derece
döndürüldükten sonra tekrar katlanıyor. Alt ve
üst metinlerin birbirine dik açılı olmasıyla sonuçlanan
bir durum.
3) Dua metinlerinin altındaki Arşimet metinleri
1906’da fark edildikten sonra birkaç kez el ve
yer değiştiren palimpsest, 1998’de New York’ta
tekrar ortaya çıktığında iyice yıpranmış durumdadır.
Kimi yaprakları kaybolmuş, küf nedeniyle
ağır tahribata uğrayan kimi sayfalar ise yer yer
silinmiş. Dahası, takriben 30’ların sonlarına doğru
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-261