istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
mescidin –ya cami, ya kilise, ya da sinagog- müdavimidirler.
Bu semtlerin sokaklarında aynı dil
konuşulur –Türkçe, Rumca, Ermenice, İspanyolca
ya da Bulgarca…
Şimdi bunlar Avrupa’dakileri andıran birer
“getto” mudurlar, 1555 yılından beri varolan Roma
Yahudi gettosuyla, bir Frankfurt gettosuyla mukayese
kabul ederler mi Bu soruya şöyle cevap
vermek mümkün: Mahalle düzenini gettodan
ayıran hem olgulara dayalı hem de işin özüne ait
birçok unsur sayılabilir. Bir kere gettoda olduğu
gibi mahallenin etrafını saran duvarlar, mahalleye
girip çıkmayı sınırlayan, gündüzleri açık, geceleri
kapalı olan kapılar yoktur. Dışarısıyla irtibat
zamanlarını ayarlayan, merkezi irade tarafından
konulmuş saatler yoktur. Mahalle halkı gettodaki
gibi tamamen homojen olmayabilir, mesela bir
Ermeni mahallesinde Müslüman hanelere, Yahudi
evlere rastlamak mümkündür. Mahalleler
arasında görünür sınırlar yoktur, birinden diğerine
geçmek için maddi eşikler mevcut değildir.
Ancak her şeyden önemlisi, mahalleyi oluşturan
mantıkla gettoyu “meşru” kılan mantık (ve söylem)
arasında ortak nokta yoktur. Bir cemaati
getto içine hapsetme eyleminin altında “öteki”
dinden olanın “kirli”liğinden, lekeliliğinden, iğrençliginden
korunmak, ayrılmak, onunla teması
asgariye indirmek mantığı işler. Ötekinin dinine
karşı bir “nefret söylemi” ile ifade bulur. Kuralları
belirleyen resmi belgelerin dilini bu dinsel kin
retoriği oluşturur. Osmanlı mahalle düzenini belirleyen
ise şehri şeffaf kılma iradesidir, saraydan
şehir mekanına bakıldığında kimin kim olduğunu
–dinsel ve etnik aidiyet açısından- anında görebilme
iradesidir. Gerçi yaratılan şeffaflık herkese
eşitlik sağlamaya yönelik değildir, cemaatler arası
hiyerarşiyi ve öncelik sırasını sokakta da görünür
kılmaya, yeniden yaratmaya yarar. Ancak, kin ve
tiksinti retoriğiyle işlenmiş değildir ve yaydığı
değer yargıları bunlar değildir.
Kadın cinselliğinin kontrolü ise mahalle düzeninin
kuşkusuz en önemli direklerindendir.
Kadınların giyimini fazlasıyla ayrıntılı bir şekilde
belirleyen, şehir içinde nasıl davranacaklarını,
hangi gün ve saatlerde, nerelerde ve hangi
koşullarda şehir mekanında varolabileceklerini
kurallara bağlayan esas otorite ne aile, ne muhit,
ne din, ne pazar, ne de modadır. Devlet iradesini
dile getiren Bab-i Ali fermanlarıdır. Devlet bu
düzenleme otoritesinin bir kısmını bir başka toplumsal
merciye emanet edecekse, o merci mahalle
düzenidir. Devletin gözünde toplumsal kontrol
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-257