istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
arasında, bir zamanlar köşklerle mesire yerleri
arasında. 1930’larda ilk otobüs, 1935’te rayların
döşenmesiyle tramvay, vapur ve trenin yanı sıra
cadde üzerinde toplu taşıma katılır ve atlı araba
daha çok bu üç ana taşıyıcı hatta dik yönde
devinen bir kısa mesafe aracına dönüşür, yerini
giderek motorlu araca bırakmak üzere... 80’li yıllarda
Bostancı dışındaki ara iskeleler kaldırılır,
tren giderek hatboyu kuzeyindeki semtlere ve
Bostancı’nın doğusuna hizmet veren bir ulaşım
aracı olur. Sahil yolunun açılmasıyla birlikte tek
yönlü bir arter haline gelen Bağdat Caddesi, artık
yirmi dört saat boyunca akışkanlığa sahiptir.
Menzil noktaları, namazgahlar, çeşmeler geride
kalmış, çoğunun izleri silinmiş, hafızaları da
bazı adlar dışında yok olmuştur; bir zamanlar caddeden
denize uzanan geniş bağlar da öyle. Deniz
ve demiryolu ulaşımının verdiği imkanla Osmanlı
ricali, zengin yabancılar ve kimi Levantenler, 19.
yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Bağdat Caddesi
çevresinde yaptırdıkları köşklerde oturmaya
başlarlar. Gözden ve denetimden uzak konum,
ulaşım çeşitliliği ve doğal ortam, caddeye paralel
olarak uzanan semtleri çekici kılar. Caddeyle sahil
ve caddeyle tren yolu arasındaki geniş arsalarda
yapılan ahşap köşkler 1910’lardan itibaren çoğalır:
Kızıltoprak, Fenerbahçe, Feneryolu, Göztepe,
Erenköy, Suadiye, Bostancı, omurgasını Bağdat
Caddesi’nin oluşturduğu gözde ikamet alanlarıdır.
Şark demiryollarının müdürü Huguenin’in
yalısı Bostancı’dadır. Bunu Caddebostan’da,
Çiftehavuzlar’da, Fenerbahçe’de başka ünlülerin
yalı ve köşkleri izler: Ragıp Paşa Yalısı, Cemil
Topuzlu Köşkü, Botter, Degucis, Rizzo ve Oppenheim
Köşkleri. Bazen bir büyük mülk, eski bir bağ
veya bostan alanı parsellere bölünür. Bu gelişmenin
en tanınmış aktörü, 19. yüzyılın sonlarında
Göztepe’de cadde ile demiryolu arasındaki geniş
araziyi satın alarak parselleyen, yol sistemini
oluşturan, cami ve müştemilatını da inşa ederek
çevresinde bir semt merkezi nüvesini de kuran
Tütüncü Mehmet Efendi’dir. Büyük mülkler bölünür,
kimi ahşap köşkler yanar; yerlerine, giderek
küçülen parseller üzerinde başkaları yapılır
ama Tütüncü Mehmet Efendi’nin ızgara şemalı
modern yol planı yaygınlaşarak geçerliğini korur:
Şema, sahile ve ana caddeye, Bağdat Caddesi’ne
paralel ve bunlara dik sokaklardan oluşacaktır. Bu
yolların bir bölümünün iki yanı çınar ağaçlarıyla
bezenir, bazense bir eski büyük köşkü uzaktaki
giriş kapısına bağlayan kestane ağaçlı araba yolu,
yıkılmış köşkün eski sahibinin adıyla anılan dar
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-040