istanbullasmak_scrd

İSTANBULLAŞMAK
baren başkentle taşra arasında her tür kültürel,
toplumsal ve sanatsal alanda belirgin bir çağ farkı
yaşanacaktır. 19. yüzyılın ortalarında, özellikle
Kırım Savaşı ile birlikte Avrupa ile temaslar geliştikçe,
terim bundan en çok ve en hızlı yararlanan
kentin insanlarını nitelemektedir. Bu asla
bu biçimde açık olarak ortaya konmasa da, İstanbulluluk
sıfatının ardında “öteki”ne, Batılı’ya en
yakın olan “yerli”nin ima edildiğini sezmek zor
değildir. Ancak, 19. ve 20. yüzyıllarda terimin Türk
kökenliler tarafından kullanıldığında “yerli” bir
“gayrimüslim”i anlatmasına çok ender rastlanır
(bak. Azınlık; Etnisite).
Kavram, 1980 sonrasında hızlı bir anlam revizyonu
geçirir. Onun ortaya çıkması için, İstanbul’un
Ankara’nın başkent yapılışının ardından daha
1920’lerde yitirdiği rakipsiz ekonomik ve kültürel
pozisyonu yeniden elde etmesi gerekir. Dolayısıyla,
İstanbullu’nun yeni bir anlamla yüklenerek
“icat edilmesi” bir paradokstur. İstanbul yeni bir
ağırlık kazanır ve Ankara’yı hiç de amaçlanmamış
biçimde taşralaştırırken, İstanbullu da tam karşıt
bir biçimde bir yitik insan tipi olarak gündeme
gelir. Yani İstanbul yeniden doğarken İstanbullu
ölür. Ölümü işlevseldir de... Ülkenin dev metropolünün
küresel ilişkiler ağına eklemlenişi ona
ulusal ölçekte ayrıksı ve rekabet edilemez bir güç
kazandırırken, İstanbullu’nun ölümü bu metropolü
ulusal ölçekte yeniden olağan bir Türkiyelilik
durumuna iade etmeyi sağlar. Öyle ya, İstanbul’da
yaşayanlar artık İstanbullu değillerdir! İstanbullu
olmaya İstanbul’da yaşamak bir yana, İstanbul’da
doğmak bile yetmez olur (bak. Yabancı). Çünkü,
ülkenin her köşesinden buraya savrulmuş
olanlar, savrulurken yerel ahlaki/kültürel/insani
değerlerini de büyük oranda yitirmiş kabul
edilirler. Bundan ötürü, İstanbul’u benimsemek,
İstanbul’la özdeşleşmek gibi düşsel bir durum
daha icat edilecektir. İstanbul’da yaşayanlar, sanki
onu benimsemedikleri, onun değerlerini kavrama
yeteneğinden yoksun oldukları için, kent
de kimliğini yitirmekte ve bozulmaktadır. Bunun
anlamı, İstanbulluluk kavramının Türkiye
geneline egemen kadim hemşehrilik örüntüleri
çerçevesinde kavranmasının önerilmesidir. Başka
bir anlatımla, metropol için öngörülen kentlilik
modeli, geleneksel Türkiye’nin dar cemaatçi aidiyet
örüntüleri çerçevesinde inşa edilmek istenir.
İnşa edilemeyeceği için de bir İstanbulluluk
mitolojisi kurulur.
—Uğur Tanyeli
>Azınlık, Etnisite, Yabancı
SALT014-İSTANBULLAŞMAK-179