Slavoljub Gacović POREKLO I POSTOJBINA RUMUNA (VLAHA)

140 Slavoljub Gacović
većih seoba srpskog i rumunskog (vlaškog) stanovništva iz oblasti pod
turskom upravom u oblasti pod austrijskom vlašću, a nakon
zakljuĉenja Svištovskog mira (1791) nastale su znaĉajne promene –
sloboda trgovine i proširenje lokalne samouprave u Smederevskom
(Beogradskom) sandţaku – obe proizašle iz fermana sultana Selima III
iz 1793. i 1794. godine. MeĊutim, i pored sloboda koje su
proklamovane turskim fermanima, ţivot pod upravom turskih aga i
begova bio je veoma teţak pa je poĉetkom XIX veka došlo još i do
Seĉe knezova, što je dovelo do Prvog srpskog ustanka (18041813).
Nakon njegove propasti 1813. godine, kao i Hadţi-Prodanove bune
1814. godine stanovništvo je ponovo krenulo u zbegove i seobe
severno od Dunava, u Srem i Banat. MeĊutim, za vreme Drugog
srpskog ustanka, koji je poĉeo u Takovu 1815. godine, a posebno po
završetku vojnih dejstava, srpsko i rumunsko (vlaško) izbeglo
stanovništvo i novo doseljeniĉko rumunsko (vlaško) stanovništvo
sjatilo se u napuštena naselja na opustelom zemljištu istoĉne Srbije
gde je bilo favorizovano „naročito od doba Kneza Miloša”, kako
iznosi Tihomir ĐorĊević.
Rumunsko (vlaško) stanovništvo u Srbiji je za vreme Prvog
srpskog ustanka takoĊe nastradalo u Smederevskom (Beogradskom) i
u delu Vidinskog sandţaka zapadno od Timoka zajedno sa srpskim
stanovništvom, neretko predvoĊeno svojim knezovima (Paulj Matejić,
Hajduk Veljkov pobratim Abraš i dr.), meĊutim, Miloš Obrenović se u
Drugom srpskom ustanku, nakon sukoba s Turcima kod Ĉaĉka,
Poţarevca i drugde opredelio za stvaranje i jaĉanje srpske drţavnosti
kroz diplomatske metode i postepeno osvajanje drţavnih ovlašćenja
od Osmanske imperije.
Nekako u to vreme poĉelo je vraćanje naroda iz Rumunije,
odnosno „posle Drugog srpskog ustanka, kad je objavljena turska
amnestija i kada je Srbija osloboĊena. Samo u Bukureštu, 1818.
godine, bilo je 26.000 i više familija pod imenom Serbalja, koji su
ĉekali svoj povratak kući.” 498 To su Srbi koji su svesni svog naciona i
ne predstavljaju povlašene Srbe, kako se u etnografskoj i istorijskoj
literaturi najĉešće prikazuju. Mnogo je tih srpskih, kao i rumunskih
porodica ţivelo u krajnjoj bedi, te su po dolasku u Srbiju molili knjaza
498 Vukova prepiska I, 599; Tih. ĐorĊević, op. cit., 1924, 39.