Slavoljub Gacović POREKLO I POSTOJBINA RUMUNA (VLAHA)

304 Slavoljub Gacović
selima narodne škole”, ţime se „hoće srbiziranje rumunizama”.
Drugim reţima, školskom politikom htela se izvršiti potpuna
asimilacija Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. MeŤutim, kako uţitelj
Stojanoviš nije zadovoljan onim što je za posrbljavanje rumunskog
(vlaškog) ţivlja istoţne Srbije uţinila prosvetna politika Kraljevine
Srbije, on postavlja pitanje na koje sam daje odgovor: „Ţime i kako
naši organizatori šire prosvetu? Po najviše školom i školovanjem. Oni
zavode kako po srpskom, tako po vlaškom ţivlju škole. Šalju – upravo
gone – uţitelje, da tamo onako isto obrazuju kako srpţiše tako i
vlašţiše. E lepo. Uţitelj mora iši za lebom, mora iši u Vlahe.” 961 Po
njegovom mišljenju, politici posrbljavanja Rumuna (Vlaha) školom ne
poklanja se potrebna paţnja, pa kaţe: „Više se pazi na srpske škole, a
manje na vlaške. To je nepravda a i netaktičnost. Oće se školom
posrbljavanje, a ne poklanja joj se paţnja. Zar to nije velika
pogreška?”, 962 pita se uţitelj jasikovaţki i nastavlja, „Zar je pravo ne
obiši školu (misli se na školske vlasti – S. G.), koja je svojim vrletnim
poloţajem u vrletnom mestu; školu koja je pastorţe prosvete: školu
kojoj je zadatak da posrbi tri sela – Jasikovo, Vlaole i Leskovo – koja
su zaboravljena, zabaţena, izuzetak u okrugu i t.d… Nikome (od
uţitelja) se ne mili lutati po ovim vrletima, kao poklonik sa ovoga
sveta na onaj. A gornjim naţinom … neše se nikad doši do cilja: da se
Vlasi posrbe, osveste i pripitome. Kao što rekoh, krivi su organizatori,
što se Vlasi teško srbiziraju i što prosveta u njiovom ţivlju slabo
napreduje.” 963
Ovo su reţi uţitelja jasikovaţke škole Nikole Stojanoviša, ali
one predstavljaju javno mnjenje intelektualne elite Srbije druge
polovine XIX veka. Ko bi deklarativnije mogao navesti šta
školovanjem vlaščića valja postiši od jednog uţitelja koji ţivi ţivot
posvešenika po vrletnim mestima „kao poklonik sa ovoga sveta na
onaj” s jednim jedinim ciljem, „da se Vlasi posrbe, osveste i
pripitome”, jer su Vlasi, po njegovim svetonazorima, neosvešćena i
podivljala bića. Uţitelji su ţivotnu sredinu Rumuna (Vlaha), po
961 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit., 88.
962 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit., 89.
963 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit., 90.