Slavoljub Gacović POREKLO I POSTOJBINA RUMUNA (VLAHA)

334 Slavoljub Gacović
Tako su tokom XIX veka pravoslavni hramovi „predstavljali ne
samo mesta bogosluţbenih obreda već i sedišta javnih delatnosti
srpskog naroda”, a jedna od bitnih poruka „bila je u znaku
nacionalnog.” 1039 Repertoar srpskih svetitelja i kompozicija iz srpske
nacionalne istorije u crkvama sagraŤenim u rumunskim (vlaškim)
selima istoţne Srbije izveden je u monumentalnim dimenzijama, a
srpski natpisi su jasno istaknuti. Makuljeviš kaţe da je „Namera
naruţioca (episkopa Melentija – S. G.) sigurno bila aktivno dejstvo na
posetioca kome je srpska istorija, prikazana kroz nacionalne svetitelje
i najznaţajnije dogaŤaje, vizuelno prezentovana i verbalno isticana
prilikom beseda na bogosluţenjima”, poput ove Laze Kostiša, paroha
knjaţevaţkog: „’Mi, koji smo imali u našoj istoriji i velike umove i
čvrste karaktere, kao što su: Stevan Nemanja, Sv. Sava, Kralj Milutin,
Car Dušan Silni, Kara-ĐorĎe, Miloš i Mihailo Obrenovići, koji su
svojim radom učinili te je Srbija bila moćna i viĎena u Evropi’.” 1040
Makuljeviš je u pravu kada kaţe: „Slika i reč zajedno su delovali i
sluţili formiranju i odrţavanju (srpske – S. G.) nacionalne svesti” 1041
meŤu Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije.
Srpski nacionalni program „u zidnom slikarstvu Timoţke
eparhije formulisan je u katedralnoj negotinskoj crkvi” 1042 , a jedan od
„istaknutih nacionalnih radnika bio je episkop timočki Melentije”, koji
je zasluţan što je „na teritoriji Timočke eparhije ostvaren ... jedan od
najreprezentativnijih nacionalnih programa u Kraljevini Srbiji.” 1043
U tom poslu nije bio sam, što se moţe videti iz Besede kojom je
Lazar R. Petroviš, paroh knjaţevaţki, pozdravio episkopa Melentija
1039 Nenad Makuljeviš, Srednjovekovne teme u srpskom crkvenom slikarstvu XIX
veka : Prilog recepciji nacionalnog srednjovekovnog nasleĎa u srpskom slikarstvu
XIX veka, u: Postvizantijska umetnost na Balkanu, I tom, ZLUMS 3233, Novi Sad
2003, 206.
1040 Lazar R. Petroviš (sveštenik knjaţevaţki), Beseda na proglas Kraljevine, od
Laze Petroviša sveštenika Knjaţevaţkog, Vesnik Srpske crkve VII, Beograd 1897,
653.
1041 Nenad makuljeviš, op. cit. 2007, 7677.
1042 Nenad Makuljeviš, op. cit. 2007, 76;
1043 Nenad Makuljeviš, Srednjovekovne teme u srpskom crkvenom slikarstvu XIX
veka : Prilog recepciji nacionalnog srednjovekovnog nasleĎa u srpskom slikarstvu
XIX veka, u: Postvizantijska umetnost na Balkanu, I tom, ZLUMS 3233, Novi Sad,
2003, 209.