Slavoljub Gacović POREKLO I POSTOJBINA RUMUNA (VLAHA)

Od povlašenih Srba do vlaškog jezika 157
Aromunima). To je valjda opet zato što je i Stanojeviš Vlahe smatrao
porumunjenim ili povlašenim Srbima ili socijalnom kategorijom (vlasi
stoţari srpskog porekla) poput mnogih srpskih autora. 539 Da Vlasi nisu
socijalna kategorija – stoţari srpskoga porekla, veš etniţka kategorija
rumunskog i arumunskog porekla sa mnogim zanimanjima, moţemo
naši potvrde i u turskom popisnom defteru iz 1586. godine gde se
Vlasi filuridţije (kao i vojnuci i derbendţije), koji pripadaju vojnom
staleţu pominju kao narod u sledešoj reţenici: „Kada se popisivao
Vidinski sandţak, podnet je izveštaj Porti o postoješem filuridţijskom
narodu, pa je nareŤeno (nakon tog izveštaja) da se ukine filurija, a da
(Vlasi) daju ušure i haraţ.” Vlasi su se nazivali Vlasi i pored toga što
su ukidanjem filurije prestali biti socijalna kategorija – stoţari,
odnosno davanjem ušura i haraţa postali socijalna kategorija –
zemljoradnici.
Sliţno mišljenje Vlahoviševom o ekspresnom povlašavanju
Srba u Banatu, samo ovom prilikom krajem XVIII veka, iznosi i
Vidosava Stojanţeviš: „Kada su Austrijanci 1788. godine zapoţeli
novi rat... izbegli Srbi u Banatu su po liţnom nastojanju cara Franca i
imali da se nasele ’u celom Almašu, Klisuri i Mehadeji’... i mesta
Moldava, Svinjica i Ţupanek... Tako na pr. meŤu stanovnicima
539 Sima M Širkoviš, Srbi meĎu europskim narodima, Zagreb 2008, 5: „Iz
dokumenata od 13. do 15. stolješa vidljivo je da Srbi Vlahe, potomke starosjedilaca,
doţivljaju kao 'druge', različite od sebe. Dokumentacija je veoma oskudna, pa se ne
moţe vidjeti kako su percepirane razlike. Sigurno je da se poloţaj i reţim za njih
odreĎuju posebnim propisima, koji se nazivaju 'Zakon Vlahom', nasuprot kojemu stoji
'Zakon Srbljem'. Isto tako je sigurno da drţavna vlast nameće segregaciju, najrjeţitije
iskazanu propisom 'Srbin da se ne ţeni u Vlahe...' (1330). Smisao tih izričitih
podataka nisu, meĎutim, shvaćali tumači izvora iz 19. i 20. stoljeća (osim rijetkih
iznimaka), a još manje čitatelji povijesnih knjiga. Ţinjenica da u drţavi srpskih
vladara postoji, i to masovno, drugi etnički element, teško se dala pomiriti s
'genealoškom' hipotezom, prema kojoj su stanovnici srpske drţave bili potomci Srba
doseljenih na Balkanski poluotok. Unaprijed se zaključivalo da nazivom Vlasi nije
opisivan etnos nego status; točno se zapaţalo da su Vlasi stočari, a Srbi
zemljoradnici, ali iz toga nije slijedilo da su Vlasi Srbi koji se bave stočarstvom. Kada
je dokumentacija iz primorskih gradova, a zatim i popisnih deftera osmanskih vlasti
pokazala razmjere vlaške prisutnosti, kada je postalo jasno i da je široko
rasprostranjena plemenska organizacija jedno od preostalih obiljeţja njihove
individualnosti, nakon što su se u velikoj mjeri asimilirali u slavenskoj sredini,
problem je dobio na vaţnosti, ali se stajalište u srpskoj historiografiji nije
promijenilo.”