Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────elementlərini daşıyan müqəddəs bir məfhumdur. Bayrağımızın tarixinə nəzər salan tarixçilər bildirir ki,Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağı haqqında ilk hökumət qərarı 1918-ci il iyunun 24-də verilib.Həmin qərarda Azərbaycan Bayrağını qırmızı materialdan, üstündə ağ, aypara və qırmızı fonda ağ səkkizguşəliulduzun təsviri verilən bayraq kimi qəbul etmək öz əksini tapırdı. Məlumatlara görə, bu qərar qəbul edilərkənAzərbaycan hökuməti hələ Gəncə şəhərində yerləşirdi və Bakıda fəaliyyət göstərmək mümkünsüz idi.Azərbaycan hökuməti Bakıda yalnız 15 sentyabr - şəhər türk qoşunlarının köməyi ilə düşmən qüvvələrdəntəmizləndikdən sonra fəaliyyət göstərə bildi. Göründüyü kimi, ilk Dövlət Bayrağı qırmızı rəngdə, Türkiyənindövlət bayrağı formasında olub. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin Bakıda fəaliyyətə başlamasından az sonrabayraq haqqında ikinci qərar qəbul edilib. "Milli bayraq haqqında" Azərbaycan hökuməti qərarları dəftərindən 9noyabr 1918-ci il tarixli çıxarışa fikir versək Nazirlər Şurası sədrinin milli bayraq haqqında məruzəsilə tanış olabilərik. Burada bütün rənglərin daşıdığı məna və ideya açıq şəkildə göstərilib. Burada qərara alınıb ki,Azərbaycan Bayrağının əvvəlki siması dəyişdirilsin. Yəni qırmızı materialdan, üstündə ağ, aypara və qırmızıfonda ağ səkkizguşəli ulduzun təsviri verilən bayraq yenisilə əvəzlənsin. Göy, qırmızı və yaşıl rənglərdən,mərkəzdə ağ aypara və səkkizbucaq ulduzdan ibarət olan bayraq milli bayraq hesab edilsin. Bu rənglərtəsadüfən seçilməyib. Bayrağın simvollarının mənası da çox aydın olmaqla yanaşı, tamamilə millidir. Mavi rəngAzərbaycan xalqının türk mənşəli olmasını, türkçülük ideyası ilə bağlılığını ifadə edir. Türklərin göy rəngəüstünlük verməsi ilə bağlı müxtəlif izahlar da mövcuddur. Orta əsrlərdə islam dinində olan türkdilli xalqlarınyaşadığı ərazilərdə saysız-hesabsız qədim abidələr də tikilib və bu abidələrin əksəriyyəti göy rəngdə olub. Bubaxımdan göy rəng həm də simvolik məna daşıyır. Göy rəng həm də XIII əsrdə Elxanilər dövrünün əzəmətini,onların zəfər yürüşlərini əks etdirir. Maraqlıdır, eləmi? Gördüyümüz kimi, mavi-göy rəng tam olaraqəsaslandırılıb. Qırmızı rəng müasir cəmiyyət qurmaq, demokratiyanı inkişaf etdirmək, bir sözlə, müasirləşməni,inkişaf istəyini ifadə edir. Məlum olduğu kimi, XVIII əsrin sonlarında Fransa burjua inqilabından sonrakapitalizmin inkişafı ilə bağlı Avropa ölkələrində böyük irəliləyişlər baş verib. Həmin dövrdə proletariatınkapitalizm quruluşuna qarşı mübarizəsi olub. Bu illərdə qırmızı rəng Avropanın simvoluna çevrilirdi. Böyükazərbaycançı, dahi Əli bəy Hüseynzadə Turan yazırdı: "Avropalaşalım, firəngləşəlim deyirsiniz. Lakin ey qare(ey oxucu), müraciətdən müraciətə fərq vardır. Biz avropalıların ədəbiyyatına, sənayelərinə, ümum vəmaariflərinə, kəşfiyyat və ixtiralarına müraciət etmək istəyiriz, özlərinə degil! Biz istəriz ki, islam ölkəsinəonların beyinləri, dimaqları girsin!". Əli bəy bununla xalqımızı tərəqqiyə çağırırdı. Bayrağımızdakı qırmızırəngin üzərində ortada aypara və səkkizguşəli ulduzun təsviri verilib. Yaşıl rəng islam sivilizasiyasına , islamdininə mənsubluğu ifadə edir. Böyük mütəfəkkir Əli bəy Hüseynzadə "Qırmızı qaranlıqlar içində yaşıl işıqlar"əsərində yaşıl rəngin geniş izahını verib. Bildirək ki, bayrağımızın üzərindəki ay-ulduzun mənası barədəbirmənalı fikir mövcud deyil. Tarixçilərin qeydlərinə görə, bu bir qədər qaranlıq məsələdir. Belə ki, XalqCumhuriyyəti tərəfindən üçrəngli bayraq Dövlət Bayrağı kimi qəbul olunanda orada rənglərin nəyi ehtiva etdiyigöstərilsə də, aypara və səkkizguşəli ulduzun mənaları açıqlanmayıb. Bayrağın üzərindəki aypara vəsəkkizguşəli ulduzun mənaları barədə müxtəlif fikirlər var. Hətta alim və tədqiqatçıların da bu məsələdə fikirləriüst-üstə düşmür. Çox istərdik ki, ay-ulduzun da simvolik mənası açılsın.Bəzi tarixçilər hesab edir ki, aypara bir vaxtlar Bizans imperiyasının paytaxtı Konstantinopolun gerbi olub.Türklər 1453-cü ildə həmin şəhəri aldıqdan sonra həmin gerb Osmanlı İmperiyası tərəfindən islam dininin birrəmzi kimi qəbul edilib və bu həmin dində olan başqa xalqlara da keçib.Mətbuatın yazdığına görə, tarixçi Cəbi Bəhramovun fikrincə, bayrağın üzərindəki aypara türk xalqlarınınsimvoludur. Səkkizguşəli ulduzun mənasına gəlincə, "Azərbaycan" sözünün əski əlifbada yazılışı ilə bağlıdır.Belə ki, əski əlifbada "Azərbaycan" sözü səkkiz hərflə yazılır" deyə alim bildirib.Digər tarixçi alim Cəmil Həsənlinin fikrincə isə, ay-ulduz türk simvolları hesab olunur: "Qədim türkmifologiyasına görə, ulduzların sayı həmin xalqların taleyində rol oynayır. Ulduzlar səkkiz guşə kimi düzüləndəhəmin xalqın taleyində xoşbəxt hadisə baş verib".Səkkizguşəli ulduzun mənasını AMEA-nın dissertantı Akif Məmmədli də özünəməxsus şəkildə açıqlayır:"Rəsulzadə dövlətin prinsiplərini müəyyənləşdirərkən 8 prinsipə əsaslanıb: bunlar türkçülük, islamçılıq,çağdaşlıq, dövlətçilik, demokratiklik, bərabərlik, azərbaycançılıq və mədəniyyətlilikdir".Yeri gəlmişkən, müxtəlif guşəli ulduzların təsvirlərinin izlərinin dünya sivilizasiyasının ən qədim məskənihesab olunan Mesopotomiya ilə əlaqədar olduğu bildirilir. Azərbaycan Bayrağında ulduz Azərbaycan memarlıqüslubunda geniş istifadə olunur və səkkiz guşə səkkiz türk xalqının simvolu kimi xarakterizə edilir.Azərbaycanın böyük ədibi Cəfər Cabbarlı "Azərbaycan Bayrağına" şeirində yazır:Kölgəsində ay əyilib bir gözəli qucmada.138