Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────var idi ki, dini ölkənin rəsmi dini elan etmişdilər. Bütün bu faktorlar dövlət və dinin bir tamın hissələri olduğunutəsdiq edir.XVI əsrdən başlayaraq Qərbi Avropa ölkələrinin çoxunda kapitalist münasibətləri meydana çıxır vədövlətçilikdə burjua meylləri özünü göstərir. Bu keyfiyyətcə yenilik idi. Tarixə münasibətdə, insan faktorununqlobal vəzifələrinin yerinə yetirilməsi baxımından hər zaman belə tendensiya müşahidə olunmuşdur ki, lazımsızvə əlverişsiz hallardan imtina edilmiş və yeni qaydalar yaranmışdır. İqtisadiyyata, sahibkarlığa, bazarmünasibətləri əsasında iqtisadiyyatını quran və bu əsasla da konstitusion quruluşunu müəyyən edən ölkələrhəmin vaxtdan etibarən artmağa başlamışdır.Demokratiyanın da əsas meyar olduğu həmin dövlət tipləri bugünkü dünyanın siyasi düzənində mühümhissəni tutur. Demokratiya özü qədim Romada (Romada xalq «demos» adlanırdı, «kratiya» isə hakimiyyətdemək idi; hərfi mənası «xalq hakimiyyəti» deməkdir) əmələ gəlsə də, onun şəkli dəyişmiş forması müasirölkələrin əsas atributuna çevrilmişdir. Avropada iqtisadi-siyasi-tarixi bumun baş verməsi hüququn da inkişafınatəkan vermişdir. Qaydalara əsaslanan bəsit qanunlar formalaşmışdı. Hər ölkənin özünün qanunvericilik sistemiartıq mövcud idi. Dövlət və hüquq tarixi elminin nailiyyətləri, verdiyi töhfələr bu baxımdan əvəzsizdir. Bununlayanaşı Avropadakı hüquq fenomeni insan hüquqları anlayışını meydana çıxarır. İstər demokratiyanın, istərsə dəinsan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının inkişafı və təminatı kamillik şəraitindən asılıdır. Bu xüsusiyyətolmadan hər hansı hüquqi dövlət quruculuğu və vətəndaş cəmiyyətindən söhbət gedə bilməz.Amerika qitəsində avropalıların yeni dövlətinin - Amerika Birləşmiş Ştatlarının yaranması dünyadövlətçilik tarixində yeni və maraqlı hadisə idi. Həmin dövrə qədər belə bir presedent olmamışdı. Bu dövlət sırfburjua və xələfi olmayan yeni dövlət modeli idi. Sahibkarların qurduğu bu dövlət əvvəl 13 ştatdan ibarət idi. Budövlətin tarixində maraqlı hadisələr olmuşdur. Həmin maraqlı hadisələrdən biri ondan ibarətdir ki, həmindövrdə dövlətlərin bəsit qanunvericilik sisteminə baxmayaraq, ABŞ-ın Konstitusiyası qəbul olundu və bir neçəəsr keçsə də həmin Qanuna çох cüzi dəyişikliklər edilmişdir.Göründüyü kimi din faktoru, onunla bərabər bir çox amillər dövlətlərin modelləşmə prosesinə əsaslıtəsir göstərirdi. Sözügedən dövrdə hüquq bərqərar olmuşdu, bir sıra ölkələrin qanunvericilik sistemi yaranmışdı.Dövlətin təkmilləşməsi prosesi bilavasitə hüququn təsiri altında idi. Hüquq və dövlət müasir dövrümüzdə eləxarakter alıb ki, onları ayrılıqda təsəvvür etmək mümkün deyildir. Onların birləşməsi ilə din dövlətdən ayrılır,dövlət dünyəviləşir. Bu reallıq ayrı-ayrı ölkələrin qanunvericilik aktlarında öz əksini tapmışdır.Kapitalizmlə yanaşı sosializm formasiyası da mövcud olmuşdur ki, bu quruluş bir sıra ölkələrinkonstitusiya quruluşunun əsasını təşkil etmişdir. Ancaq tarix sonu inkişaf olan daha mütərəqqi yolun olmasınıgöstərdi.Ümumiyyətlə, dövlət və hüquq tarixindən danışarkən, qeyd etmək lazımdır ki, bu sahədə müxtəlif elminəzəriyyələr mövcuddur. Bu çoxşaxəlilik təbiidir. Çünki dövlət və hüququn predmeti olduqca mürəkkəbdir.Müasir dövrümüzdə dövlətin bir çox tipləri mövcuddur. Unitar, federativ, konfederativ, teokratik,monarxiya, konstitusiyalı monarxiya, prezidentli respublika, parlamentli monarxiya və s. Ancaq bu növlərinsayı önəmli deyil. Əsas odur ki, dövlət insan amilinin mərkəzdə dayandığı cəmiyyətin, onun həyatınıntəminatçısına çevrilməlidir (bu ali tarixi və dövləti qənaət Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 12-cimaddəsində öz əksini tapmışdır).Digər tərəfdən cəmiyyətin tələbatından doğan dövlət və hüquq nəzəriyyəsi fundamental tədqiqatlarapararaq həm elmi, həm də praktik yöndə dövlətin inkişaf modelinin yaranması üçün bazis rolunu oynayır. Rushüquq ədəbiyyatçılarının bu sahədə gərəkli əsərləri vardır. Həmin elm dövləti hüquqi, siyasi, sosial, mənəviəxlaqiistiqamətlərdə öyrənir.Din bu baxımdan universal bir ideologiya kimi cəmiyyətin etnoşüurunda, etnopsixologiyasında ənönəmli yerlərdən birini tutur. İstənilən dövlətin hüququ dövlət quruculuğu prosesinə baxsaq, orada bu proseshəmin adları çəkilən istiqamətlərdə gedir. Adlarını qeyd etdiyimiz həmin amillər bir-biri ilə üzvi bağlı olmaqla,dövlətin inkişaf istiqamətini müəyyən edir. Hər hansı komponentin olmaması dövlət quruculuğunu şübhə altınaalır. Sosial mənəviyyatın bütün cəhətlərinin yüksəlməsində dinin rolu əvəzedilməzdir.Din dövlətdən ayrı olmaqla cəmiyyətin mənəvi, psixoloji həyatında mühüm rol oynayaraq onun doğruistiqamətini müəyyən edir. Hansı ölkələrdə dini tolerantlıq mühiti hökm sürürsə həmin dövlətlərin sosial-mənəvihəyatında quruculuq prosesləri daha inamlı və uğurla gedir. Ancaq bu müsbət amillə yanaşı, dünya siyasimeydanında maraqların təbii olaraq qarşı-qarşıya gəlməsi və milli maraqlar uğrunda mübarizənin təhlilidünyəviləşən dünyada dini faktor həll olunmamış şəkildə qalır və ikili standartlar adı ilə tanınan siyasimetodologiya bu inkişafı ləngidir. Demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu prosesi politoloji, iqtisadi492