Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────tamamilə nəşr edilməmişdi”. Heydər Əliyev məşğul olduğu sahəni şəxsən özü araşdırmağa, problemləri üzəçıxarmağa, onun həlli yollarını müəyyənləşdirməyə yorulmadan çalışırdı. O, siyasətlə yanaşı, məşğul olduğudigər sahələrdə də qətiyyətli və prinsipial idi. Bunu onun Nizami Gəncəvinin poemalarının rus dilinə tərcüməsiilə bağlı dedikləri də təsdiq edir: “Hətta sonra həyat mənə möhlət vermədi, o vaxt Moskvada bu işlərlə məşğulolarkən aydınlaşdırdım ki, Nizami Gəncəvinin əsərlərinin rus dilinə tərcüməsi tamam təkmil deyil. Mən ozaman belə bir fikrə düşdüm və onu həyata keçirməyə çalışdım ki, yenidən tərcüməçilər qrupu yaradıb NizamiGəncəvinin əsərlərini orijinaldan rus dilinə tərcümə etdirim – tək Rusiya üçün yox, çünki rus dilini Rusiyadansavayı başqa ölkələrdə də çox bilirlər. Bunlar hamısı bu dövrün (XX əsr nəzərdə tutulur – B.X.) bəhrəsidir”.Heydər Əliyev XX əsri Azərbaycan dilinin inkişafında məhsuldar bir dövr kimi səciyyələndirirdi: “... Budövr bizim üçün, ədəbiyyatımız, tariximiz üçün böyük bəhrəli, məhsuldar bir dövrdür və bu dövrdə dilimizinkişaf edibdir”.Heydər Əliyev dilimizin dövlət dili statusundan bəhs edərkən məsələləri hüquqi, fəlsəfi baxımdan izahedirdi. Dövlət dili statusu almaq üçün dövlətin mövcud olmasını vacib sayırdı və bu, başqa cür də mümkündeyil. Eyni zamanda Heydər Əliyevə görə “Əgər bir dil bir dövləti təmsil etmirsə, o dilə nə deyirsən de, o,dövlət dili ola bilməz”.Heydər Əliyev çoxlarının mahiyyətinə varmadığı, bəzən isə heç düşünmək istəmədikləri məsələləri duyur,düşünür, sonra isə onun məğzini şərh edirdi. Məqsədi qoyulan, müzakirə olunan məsələlər barədə maarifçilikmövqeyi tutmaq idi. Bundan başqa, müzakirə olunan məsələlər barədə söz, fikir söyləyənləri məsuliyyətliolmağa cəlb etmək idi. Hətta o, Sovetlər İttifaqı dövründə əldə etdiyimiz nailiyyətlər sırasında bayrağımızın,gerbimizin, himnimizin olduğunu ən böyük bəhrə hesab edirdi: “Biz Sovetlər İttifaqının tərkibində müstəqildövlət olmasaq da, onun tərkibində respublika idik, dövlət idik, özümüzün himnimiz, gerbimiz, bayrağımız varidi. Doğrudur, bunlar hamısı ümumittifaq tərkibində idi, amma hamısı var idi. Bax, belə olan vaxtda da bizdilimizi dövlət dili etmək üçün nə qədər çətinliklər çəkdik, nə qədər əzab - əziyyətə düşdük”.Heydər Əliyev nədən danışırdısa, nədən bəhs edirdisə, dəlil və sübut gətirirdi. Fakta istinad etməklədanışmaq onun fikrini və mövqeyini həmişə üstün edirdi. Dediyi hər bir fikrin arxasında fakt dayanmaqlayanaşı, o faktı elə izah və şərh edirdi ki, bunu məhz ondan başqa heç kəs edə bilməzdi. Fikir verək: “... Bir şeydə sizin üçün yəqin maraqlı olar ki, - mən bunu bilirdim, ancaq indi xahiş etdim gətirdilər. Sovetlər İttifaqının1977-ci ildə qəbul olunmuş konstitusiyası buradadır, kim istəyir götürüb oxuya bilər, - burada dövlət dilimaddəsi yoxdur”. O, məsələnin mahiyyətinə daha dərindən vararaq çoxlarının ağıllarına gətirmədikləriməqamlara da toxunurdu. Bu mənada diqqət yetirək: “1936-cı ildə Sovetlər İttifaqının konstitusiyasında dadövlət dili maddəsi yoxdur. 1977-ci ildə qəbul olunmuş Sovetlər İttifaqı Konstitusiyasında dövlət dili barədəmaddə yoxdur. Bunun səbəbi o deyildir ki, Sovetlər İttifaqı bir dövlət deyildi, yox. Yəqin, dövlət diliniyazmayan adamlar istəmirdilər ki, dillər parçalansın. Bir də bilirdilər ki, onsuz da rus dili hakim dildir və bunukonstitusiyaya yazmağa da ehtiyac yoxdur. Mən belə düşünürəm”.Heydər Əliyev istənilən məsələ barədə çox məlumatlı idi. Təbii ki, dilimizin nə vaxtdan və hansı adda dövlətdili olması barədə. Bu barədə o danışarkən kifayət qədər məlumatlı və arxiv materialları ilə işləyən adamları dafakt qarşısında qoyurdu. Burada da o, fakta təkcə fakt kimi yanaşmır, onun nə dərəcədə özündən əvvəlki vəsonrakı hadisələrlə əlaqəsinə ciddi fikir verir, onun fakt olaraq ardıcıl mövcudluğunu, yaşamasını izləyirdi.Çoxları faktı konkret şərait və mühitlə bağladığı halda, Heydər Əliyev belə deyildi. O, fakta münasibətdə şəraiti,mühiti nəzərə almaqla yanaşı, həmin faktın hansı nəticə verəcəyini də diqqət mərkəzində saxlayırdı. Məsələn, odeyirdi: “Noyabrın 2-də (1995-ci ildə – B.X.) keçirilən müzakirədə Baş Arxiv İdarəsinin rəisi arayış verdi vəməlum oldu ki, 1936-cı ildə Azərbaycan Respublikasının konstitusiyası hazırlanarkən layihədə yazılmışdı ki,dövlət dili türk dili olsun. Ancaq bizim nümayəndələr Moskvaya gedib qayıdandan sonra 1937-ci ildəkonstitusiya qəbul ediləndə dövlət dili maddəsi yazılmayıb”. Heydər Əliyev bir çox tarixi məqamları yadasalaraq bir növ dilimizin inkişafı, keçdiyi tarixi mərhələlər barədə geniş təsəvvür yaradırdı. Dilimizin dünəni, bugünü ilə bağlı tarixi məqamları xatırlamaqla dilimizin gələcəyinin fəlsəfi, hüquqi, siyasi tərəflərini də nəzərdənqaçırmırdı. Bu mənada onun dediklərinə diqqət yetirək: “Əgər biz o tarixi nöqtələri bir də yadımıza salsaq,1936-cı ildən indiyədək Azərbaycanda bizim dilimiz Azərbaycan dili adlanmışdır. Bütün sənədlərdəAzərbaycan dili adlanır. Bütün yerlərdə Azərbaycan dili adlanır. 1978-ci ildəki konstitusiyada “Azərbaycan dilidövlət dilidir” yazılmışdır. Bu gün də hamımız deyirik ki, bizim dilimiz Azərbaycan dilidir”.Bax, budur Heydər Əliyevin ənənə – varislik, dünən – bu gün vəhdətində məsələlərin həllinə nail olmaqqabiliyyəti, başqalarından fərqlənən düşüncəsi, əsassız, məntiqsiz fikirləri və mövqeləri ram etmək məntiqi.Həm də elmi – tarixi həqiqətləri görmək və qiymətləndirmək bacarığı bir məsələni müxtəlif üsullarla, yollarla464