Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────sürətlər Böyük Günəş İlan, qanadlı ilan sürətlərini əvəz edirdi. Təqvimə görə qış ayları quyruğunu dişləyənqanadlı ilan yunanca kiklos – qıvlılmış ilan, zamanın çarxı anlamındadır. Öz növbəsində, yeni il anlamı, ibtidaitəqvim paradiqması – müqəddəs Qraal misteriyası deməkdir. İlk öncədə mədəniyyətdə heraldikanın funksiyasıbu anlamın daşıyıcılarını markalamaqdır.İbtidai təqvim misteriyasının daşıyıcısı nəinki ayrı-ayrı nəsl, tayfa, hətta xalq, müasir şəraitdə ölkəola bilər. Bu hal öz əksini bilavasitə heraldikada tapa bilir. 1993-cü ilin yanvar ayında AzərbaycanRespublikasının dövlət herbinin qəbulu zamanı səkkizgüşəli ulduz olan herbə ciddi rəqabət mistik Simurqquşunun rəsmi idi. Simurqun sürəti ümumari, Avrasiya ənənəsinə aiddir. Məsələn, slavyan mifologiyasında oSemarql adı altında məşhur olmuşdur.İndi isə onu xatırladaq ki, bəzi açar sözlərin tərs oxunuşu krossvord sevərlərin sadə məşğuliyyətideyil. Beləliklə, Simurq tərs oxunuşda – Hermesdir. Avropa ənənəsində gizli biliklər hermetizm adlandırılır vəZevsin oğlu, Tanrı carçısı Hermes də şübhəsiz, quş - insandır. Hermesin mütləq atributu ambroziyalı (hərfimənada «ölməz») qanadlı qızıl sandallar idi. Qədim yunan Hermes Trismeqistin varisi olan romalı Merkurinəinki qanadlı sandallarda, hətta əlində əsa ilə təsvir olunub. Əsanın ətrafına sarılmış üzbəüz duran ilanlar təsviredilir. Bu kompozisiya qış ayları quyruğunu dişləyən ilana semiotik şəkildə uyğundur. Deməli Hermes sadəcəquş-insan deyil, həm də qanadlı ilandır.Daha bir qanadlı – şirlə eyni səviyyədə dayanan qartal ən geniş yayılmış heraldik fiqurdur. Türkcə«qartal» sözü öz mənşəyini təqvim dairəsindən götürür – «qurta» (azərb. «eirdya») Tarqi-tay və Tuqra quşunadlarının tərs oxunuşudur. Rus dilində «hamılıqla, bütün dünyayla» anlamını verən «qurtom» sözü mövcuddur.Dünya isə, bildiyimiz kimi, dairəvidir. Rus folkloru Tuqarin zmey, yəni ilan - quş Tuqra, qanadlı ilan sürətiniqoruyub saxlamışdır.Çox güman ki, hökmdarlıq əsası bir zamanlar ətrafına iki ilan sarılmış cam idi. Qədim dövrdən təhrifolunmuş xatirə kimi qalan vizual işarə indi aptek rəmzidir. Yaxud, bəlkədə, Qraal camıdır?ƏDƏBİYYAT1. Fazlallah Rəşid əd-Din. Oğuz-namə. – B.:Elm,1987.2. Sleyter S. Heraldika. İllyustrirovannaüa ensiklopediya. İkinci nəşr. – M.: Eksmo, 2005.3. Haləmov S.A.Qədim arilər və əbədi Kürdistan. – M.: Veçe, 2007.4. Adjı M. Avropa, türklər, Böyük Səhra. – M.:AST,2004.5. Rayevski D.S. Model mira skifskoy kulturı. – M.: Nauka,1985.6. Polnaya ensiklopediya simvolov. Tərt. V.M. Roşal. – M.: AST; SPb.: Sova, 2006.7. Qramm M.İ. İstoriya sivilizasii v zerkale mer, yedinis i deneq. – Çelyabinsk: Arkaim, 2004.8. Foli C. Ensiklopediya znakov i simvolov. – M.: Veçe,AST,1997.9. Qolovanova M.P., Şerqin V.S. Qosudarstvennıe simvolı Rossii. – M.: Rosmen-Press, 2003.10. Salamzade E.A. Qeroi i çudovişa: Qilqameş, Qerakl, müq.Qeorqiy. Problemı iskusstva i kulturı.XVIII buraxılış. – B.: Səda, 2006.“Azərbaycan BU GÜN VƏ SABAH”.- 2007.- № 1.- S.51-54.526