Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────əcdadlarından eşitdikləri bitki, heyvan, dağ, dərə və s. adlarından ibarət maraqlı əhvalatları qələmə alıb kasetlərəköçürərək Laypsiqdə Maks Plank institutuna verib. İndi onlar orada saxlanılır. Ancaq indi həmin nhanda dilindədanışan bir nəfər də qalmayıb. Canlı dilin ölüb sıradan çıxması haqqında daha bir əhvalat: 82 samiti və 3 saitiolan Qafqazda kəraim dilində əvvəllər 50.000 adam danışırdı. Bu dildə axırıncı danışanın 1984-cü ildə 82 yaşıolub.Bu tale dünyanın bütün dillərinə qismət ola bilər. İndi 6500 dilin 273-də 1 milyon adam danışır. Proqnozlaragörə, XXI əsrin sonlarına bu dillərin 2000-i ölüb gedəcək.Bu gün bu dillərdən ikisinin taleyi çox düşündürücüdür. Onlardan biri alman, o birisi isə bizim dilimizdir.Alman dilində indi 100 milyon, Azərbaycan dilində isə 50 milyon adam danışır. Dünya dahilərinin bir neçəsininyazıb yaratdığı dillərin taleyi bu proqnozlara görə yaxşı gözlənilmir. Söhbət Lüter, Kant, Heqel, Qöte, Einşteyn,Kafka, Mann, Qras və ya Nəsimi, Füzuli, Vaqif, Sabir, Şəhriyar və daha kimlərin danışdıqları, yazıb-yaratdıqlarıdillərdən gedir.İndi gənclər qrammatikaya və tələffüz qaydalarına fikir vermirlər. Danışanda elə bil saqqız çeynəyirlər.Onların dilində sms, top, hot, super, hendi, mobil, çat, download, portal, webside kimi yüzlərlə söz işlənir ki,heç onların fərqinə varmırlar. Bu sözlər qlobal dilin hücumudur, onları götürən dillərin isə fəryadıdır. Məndemirəm ki, lap təmiz dilimiz olsun. Bu heç mümkün olan şey deyil. Amma öz dilimizin qayğısına qalmalıyıq.Alman alimləri maraqlı tədqiqat aparıblar: görkəmli şairlər Qöte və Haynə hər cümlədə orta hesabla 30-36 sözişlədiblər.T.Mann “Yozef və onun qardaşları” romanında bir cümlədə 347 söz işlədib. Ancaq indi orta hesabla5-13 söz işlənir. Radio və televiziya verilişlərində isə möcüzə baş verir. Bir də görürsən xəbərlərdə deyilir:/London dağılır//, /Liviya çökür//, !Bu lap əladır ki! və s. Biz az danışmağın gözəlliyi haqda çox eşitmişik.Məsələn, hər cümlənin başında “ABŞ prezidenti Barak Obama” deməyin nə mənası var?! Elə bircə /Obama/desək, hər şey aydın olur. Kino başlıqlarındakı kimi və ya hər yerdə qısa cümlə işlətmək savadsızlığın və dilsəriştəsizliyinin əlamətidir. Elə rəsmi dövlət vəzifəsində oturan adamın dialektdə danışması da auitoriyayahörmətsizliyin əlamətdir. Bu gün özümüzdə istehsal olunan məhsullara və ya öz düşüncəmizə uyğun şeylərəxarici adların verilməsi heç cür başa düşülən deyil. “Bonaqua, Nightbar, supermarket, medical club, Talk-show?Job Center? Service Point” kimi bildiriş xarakterli sözlərə nə ehtiyac var?Fransada belə bir qayda var. Öz sözünün əvəzinə yad söz işlədən adam rəsmi şəkildə cərimə olunur. VaxtiləKanadanın Kvebek əyalətində xüsusi dil polisi yaranmışdı və o polis fransızca danışmayanları cəzalandırırıdı.Düzdür, bu tədbir növbəti seçkilərə qədər davam elədi. Yeni seçilən partiya bu qanunu ləğv elədi.Hazırda ingilis dilinin yayılmasında ingilislərdən daha çox başqa millətlərin nümayəndələri canfəşanlıqedirlər. İngiltərənin nüfuzlu Oksford universiteti danimarkalı alim Fillipsonun “Linqvistik imperializm” adlıkitabını çap edib. Bununla ölkənin böyük universitetlərindən biri həmin problemə bir növ öz mövqeyinibildirmiş oldu.Avropa Şurasında FDP-dən almaniyalı deputat ingiliscə danışmağı pis hadisə saymır.Brüsseldə 2012-ci ilin iyul ayında belə bir qərar verilib ki, Aİ-də sənədlər, çıxışlar və digər mətnlər ingiliscəçap olunmalıdır. Bunu kəskin tənqid atəşinə tutan Ş.Matias bildirdi ki, Avropa qurumlarında ən çox deputatAlmaniyanın payına düşür-25 %, halbuki ingilislər fransızlarla bir yerdə deputatların ümumi sayının 16 %-nitəşkil edirlər. Alman parlamenti (Bundestag) Avropa İttifaqına rəsmi müraciət göndərdi ki, sənədlər almancaolsa, o zaman onları müzakirə edə bilərlər.Mədəniyyətlərarası əlaqələrin bir forması da turizmdir. Turizmin həm mədəniyyətlərin tanınmasında vəyayılmasında, həm də fərdlərarası əlaqələrin genişlənməsində mühüm rol oynadığını indi hamı etiraf edir.Turizm həm də yaxşı gəlir mənbəyidir. İndi bu sahədə də dil baxımından çox acınacaqlı bir vəziyyət yaranıb.Məsələn, Şəkiyə bir turist dəstəsi gəlirsə, əvvəlcədən sifariş verilir ki, ekskursiya ingiliscə olsun. Bu, odeməkdir ki, turistlərin hansı ölkədən gəlmələrinə baxmayaraq ekskursiya ingilis dilində olmalıdır. Bu, biraksiomdur. Hazıda dünyanın ən böyük ixtisas jurnalları (90 %-i) ingilis dilində çap olunur. Hətta almanunuversitetləri magistr qəbulunu ingilis dilində aparır. Almaniyanın ən böyük qəzeti “Süddeutsche Zeitung” 7böyük konqresin ingilis dilində keçirilməsilə bağlı elan vermişdi. Beləliklə, planetimizdə monomədəniyyətformalaşır ki, bu da bütün dünyanı məhvə doğru aparır.Hazırda ağıllı başlar monodilliyin qarşısını almaq üçün tədbirlər görməlidirlər. Biz monomədəniyyətin vəmonodilli ölkənin nümunəsini qonşumuz Ermənistanda görmüşük. Bu monomədəniyyət cəmiyyəti necə məhdudvə çıxılmaz edir, milli eqoizm dövlətin siyasi kursuna çevrilir, özünəvurğunluq və qüsursuzluq sindromuyaradır. Hələ böyük V.fon Humboldt yazırdı ki, müxtəlif dillər dünyagörüşlərin müxtəlifliyi deməkdir. Bir dilbilən heç vaxt düşüncə müxtəlifliyinin nə olduğunu dərk edə bilməz.480