Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────aiddir [2]. Konstitusiyanın əsasını təşkil edən bu müddəalar hüquq yaradıcılığının, qanunvericilik, icra vəməhkəmə hakimiyyətlərinin qarşılıqlı fəaliyyətlərinin, yerli özünüidarəetmə və digər ictimai-siyasi qurumlarınişinin əsas məqsədlərini müəyyən edir.Göründüyü kimi, konstitusiya hüquq mənbələri içərisində nəzərə çarpan dərəcədə xüsusi mövqeyəmalik olan hüquqi aktdır. Belə ki, hər şeydən əvvəl onun normaları ilə dövlət-cəmiyyət-vətəndaş hüquqimünasibətlər sistemi tənzim olunur. Konstitusiya özünün nizama salma predmetinə malikdir, o, xeyli dərəcədəkonstitusiya hüququ sahəsinin predmeti ilə üst-üstə düşür və həm konstitusiya hüququnun, həm də hüququndigər sahələrinin mənbəyi hesab edilir. Buna baxmayaraq, yalnız konstitusiya hüququnda konstitusiyanınmüddəaları mühüm siyasi münasibətləri sistem halında nizamlayan bir tam kimi öyrənilir.A.İ. Lepişkin, konstitusiyanın bütün müddəalarının heç də dövlət (konstitusiya) hüququnun mənbəyiolmadığını bildirir [12, 149]. Fikrimizcə, bu nəticə yanlışdır, Belə ki, konstitusiyasının müddəaları bir-biriniməntiqi tamamlayır və bununla da vahid sistemə malik olan aktı təşkil edir. Bundan əlavə konstitusiyadakonstitusiya hüquq münasibətlərinin təzahürü kimi formalaşmış ayrı-ayrı hüquq sahələri üçün başlanğıc olanprinsip və normalar təsbit edilmişdir. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, hüquq ədəbiyyatında məzmununxüsusiyyətlərinə və müvafiq hüquq sahəsindəki mövqeyinə görə bəzi hüquqi aktların statusunun konstitusiyayayaxın və ya bərabər olmasına dair yanlış təsəvvürlər mövcuddur. Biz Mülki Məcəllənin "vətəndaş cəmiyyətininəmlak dövriyyəsinin konstitusiyası", "iqtisadi konstitusiya", "ikinci əsas qanun" və ya Vergi Məcəlləsinin "vergikonstitusiyası" kimi səciyyələndirilməsinin əleyhinəyik. Düzdür, həmin məcəllələşdirilmiş aktlar müvafiqhüquq sahəsinin əsas institutlarmı təsis edir, tənzimləyir və onların ardıcıl inkişafını təmin edir. Lakin unutmaqolmaz ki, həmin aktların əsas müddəaları öz başlanğıcın konstitusiyadan götürür. Konstitusiya müddəaları birnöv "böyük ağacın kökü", cari qanunvericilik aktları isə "bu kök üzərində bitən budaqlardır".Z.A. Əsgərov Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasını düzgün olaraq suverenliyi, müstəqilliyi vədövlət hakimiyyətinin aliliyini göstərən təsisedici hüquqi sənəd kimi müəyyənləşdirmişdir. Onun fikrincə,konstitusiya konstitusiya quruluşuna sistemli baxışa əsas verir, dövlət institutları sistemində balans yaradır,konstitusiya quruluşunun sabitliyini təmin edir. Z.A. Əsgərov konstitusiyanın xalq hakimiyyəti və qanunlarınicrası üzərində nəzarətə nail olmasının, "müasir mədəni dövlət konstitusiya dövlətidir" fikrinin söylənilməsiüçün əsas olduğunu göstərmişdir [4, 50-55].Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının strukturu çox sadədir. Buraya qısa preambula, beş bölmə,on iki fəsil, yüz əlli səkkiz maddə və on iki keçid müddəası daxil edilib. Preambula hissəsində konstitusiyanınqəbul edildiyi tarixi şərait təhlil edilir, bölmə, fəsil və maddələrdə konstitusiyanın əsas müddəaları və nəhayət,keçid müddəalarında yeni konstitusiyada göstərilmiş institut, akt və təsisatların yaradılması ilə bağlı bəziməsələlər öz həllini tapmışdır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, keçid müddəalarında göstərilmiş məsələlər artıqdövlətimiz tərəfindən həll edilmişdir.Ölkə Konstitusiyasının preambulasında müasir dövlətçiliyimizin ilk aktı olan "AzərbaycanRespublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktına istinad öz əksini tapmışdır. Hesab edirik ki,həmin Konstitusiya Aktı, konstitusiya qanunları kimi qiymətləndirilməklə, ölkə qanunvericiliyinin tərkib hissəsihesab edilməlidir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası bütün hüquq sisteminə, xüsusilə qanunvericiliyəmühüm təsir göstərir. Burada hüququn konstitusiya qanunları, referendumda qəbul edilmiş aktlar, adi qanunlar,dövlətlərarası müqavilələr, fərmanlar, hökumətlərarası müqavilələr, hökumətin qərarları, mərkəzi icrahakimiyyəti orqanlarının normativ aktları, bələdiyyə aktları, yerli icra hakimiyyətlərinin normativ aktları vədigər mənbələr müəyyən edilmişdir.Konstitusiya səviyyəsində hüququn mənbələrinin sistemi, qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlarınciddi iyerarxiya quruluşu, konstitusiyanın ən yüksək hüquqi qüvvəsi, daha aşağı qüvvəli aktların ona vəqanunvericilik sisteminin yuxarı pilləsində dayanan digər aktlara uyğunluğu, konstitusiya nəzarətinin vəqanunvericilik prosesinin təşkili və həyata keçirilməsi məsələləri birmənalı öz həllini tapmışdır. Buradanormativ hüquqi aktlara anlayış verilir, normativ hüquqi aktların, beynəlxalq aktların və digər hüquqi aktlarınqüvvəsinə dair göstərişlər təsbit olunub.Ölkə konstitusiyası hüquq sisteminin başlıca sahələri üçün mühüm institut və prinsipləri müəyyənetmişdir. Bunlar mülki hüquq üçün mülkiyyətin forma və növləri, mülkiyyətin bütün növlərinin bərabərliyi, əqlimülkiyyət və vərəsəlik hüququ, cinayət prosessual hüququ ilə bağlı hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardımalmaq hüququ, təqsirsizlik prezumpsiyası, bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi,qohumları əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi, tutulan, həbsə alınan və cinayəttörədilməsində ittiham edilənlərin və cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərərçəkmiş şəxsin238