Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────İradə ƏLİYEVAAzərbaycan dilinin inkişafına sanballı töhfəDilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir. Dərin tarixi köklərə malikdir.Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevirəm və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm.Heydər ƏLİYEVBəşər sivilizasiyasına əvəzsiz töhfələr vermiş Azərbaycan xalqının dili minilliklər boyu davam edəninkişaf və təkmilləşmə prosesi keçərək müasir dövrdə milli özünəməxsusluğumuzun başlıca təzahürünəçevrilmişdir. Azərbaycan dilinin bütün dünyada ən kamil dillərdən biri olduğunu, rəvanlığını,ahəngdarlığını bir çox xalqların görkəmli nümayəndələri etiraf etmişlər.Onlar öz əsərlərində bu dili XIX əsrdə Avropada geniş yayılmış fransız dili ilə müqayisə edərək onuAvrasiyanın hər tərəfində işlədilən bir dil kimi yüksək qiymətləndirmişlər. Hazırda milyonlarla azərbaycanlınınmədəni inkişaf vasitəsi olan bu dil tarixən nəinki Qafqazda yayılmış, hətta müəyyən dövrlərdə daha genişməkanda müxtəlif etnosların da istifadə etdikləri ümumi dil olmuşdur.Türk dili ailəsinin oğuz qrupuna daxil olan Azərbaycan dilinin tarixi miladdan əvvəlki dövrlərə gedib çıxır.Ayrı-ayrı türk boylarının ümumi ünsiyyət və anlaşma vasitəsi olan bu dil IV-V əsrlərdən etibarən ümumxalqdanışıq dilinə çevrilməyə başlamışdır. Şifahi şəkildə yayılan ilkin ədəbiyyat nümunələri - dastanlar, nağıllar,bayatılar, laylalar və s. Azərbaycan şifahi ədəbi dilinin erkən formalaşması və təkamülü zərurətini yaratmışdır.Qaynağını uzaq keçmişdən alan Azərbaycan dilinin ilk və ən qədim yazılı nümunələri günümüzədək gəlibçatmasa belə, ölkəmizin ərazisində qədim əlifbaların varlığı, həmçinin yazı dilimizin bədii məna kamilliyi vədigər amillər bu dilin dərin tarixi köklərə malik olduğunu sübuta yetirir.Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi hüquqi aktlarda təsbit olunması məsələsi hələ XX əsrin əvvəllərində -Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hakimiyyəti dövründə böyük aktuallıq kəsb etmişdi. O zaman parlamentinistifadə etdiyi dil Azərbaycan türkcəsi idi. Parlamentin iclaslarından birində bu məsələ geniş müzakirə olunmuşvə xüsusi qərar qəbul edilmişdi. Qərara əsasən parlamentin rəsmi dili Azərbaycan dili elan olunmuş, digərmillətlərin nümayəndələrinin öz çıxışlarını rus dilində etmələri hələlik məqbul sayılmışdı. Bununla belə, rəsmisənədlərin hamısı ana dilində tərtib edilirdi. Azərbaycan türkcəsində olmayan sənədlərin üstündə adətənparlamentin sədr müavini Həsən bəy Ağayev belə bir məzmunda dərkənar qoyurdu: "Ərizə türkcə lisandaolmadığı üçün əncamsız qalır".Bu barədə Nazirlər Şurasının 1918-ci il 27 iyun tarixli xüsusi fərmanı da mövcuddur. Həmin fərmana görəiki il ərzində dövlət orqanlarının işi tamamilə ana dilində aparılmalı idi. Hətta bir sıra hallarda bu dilibilməyənlər üçün mütərcim çağırılması, işlərin Azərbaycan dilinə tərcümə olunması da nəzərdə tutulurdu. Lakinnə İstiqlal Bəyannaməsində, nə də Konstitusiya aktında dövlət dili haqqında maddə öz əksini tapmışdı.Ölkəmizdə sovet hakimiyyətinin qurulduğu ilk illərdə də bu sahədə yenilik baş vermədi. 1937-ci ildə qəbulolunmuş Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyasında da Azərbaycan dilinin hüquqi statusu barədə heç nədeyilmirdi. Şübhəsiz, bu, sovet rəhbərliyinin apardığı totalitar siyasətin diktə etdiyi reallıq idi. Stalinrepressiyalarının geniş vüsət aldığı bir vaxtda Konstitusiyaya ana dili ilə bağlı hər hansı düzəliş və ya əlavəetmək həm çox riskli, həm də perspektivsiz addım ola bilərdi.Stalinin ölümündən sonra repressiya maşınının dayanması və totalitarizmin ən ağır formalarının aradanqaldırılması istiqamətində atılmış addımlar xalqlara qarşı ayrı-seçkilik siyasətini müəyyən qədərməhdudlaşdırdı. Nəhayət, belə bir vəziyyətdə - 1956-cı ildə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti 1937-ci ilKonstitusiyasına xüsusi əlavə qəbul etdi. Həmin əlavədə Azərbaycan SSR-də dövlət dilinin Azərbaycan diliolması təsbit olunurdu. Lakin bu qərar bir tərəfdən respublikanın özündəki qısqanc qüvvələrin, digər tərəfdənmərkəzdəki mühafizəkarların müqaviməti ilə rastlaşdı. Azərbaycan dilinə keçilməsi barədə tələblər Moskvadanarazılıq doğurdu. 1959-cu ildə qəbul edilən qərar bu narazılığa da son qoydu. Tələskənlik və hövsələsizlikrespublikada formalaşan milli ovqatlı kadrlara zərbə ilə nəticələndi.1977-ci ildə Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyası hazırlanmağa başladı. Həmin dövrdə respublikamızaümummilli lider Heydər Əliyev rəhbərlik edirdi və o, Azərbaycan dilinin Əsas Qanunda dövlət dili kimi təsbitolunması ilə bağlı təşəbbüslə çıxış etdi. Heydər Əliyevin bu təşəbbüsü İttifaq rəhbərliyi tərəfindən heç dəmüsbət qarşılanmadı. Bir çoxları bunu "milli ayrı-seçkilik siyasətinin təzahürü" kimi qələmə verir, belə biraddımın atılmasının digər müttəfiq respublikalarda mənfi reaksiya doğuracağını iddia edirdilər. O zaman467