Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────və dünyəvi partiyalar, bu partiyalara olan xarici təsirlər və həm ziyalıların, həm də ictimaiyyətin rəyləri üzərindəfikrimizi cəmləşdiririk.İctimaiyyətin rəyinə gəldikdə, ictimaiyyətlə müxtəlif sektorlarda apardığımız sorğulara istinad edirik.İslamın və Azərbaycan cəmiyyətinin siyasiləşməsi və modernləşməsi sorğuların ümumi mövzusu idi.Ümumiyyətlə, sorğular aşkar etdi ki, orta azərbaycanlının İslamın anlaması dayazdır, lakin gündəlik həyatdamədəni müsəlman təsiri kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda, sorğular onu da aşkar etdi ki,azərbaycanlılar İslamın siyasətlə iştirakını arzulamır və Azərbaycanın siyasi sistemində İslam partiyalarınınpeyda olmasını bəyənmirlər. Bundan başqa, azərbaycanlıların əksəriyyəti Azərbaycandakı din rəhbərlərinəmənfi gözlə baxır, baxmayaraq ki, onların bir qismi dünyəviliyi fəal surətdə dəstəkləyir.Nəticədə biz Azərbaycanda modernləşmənin perspektivləri barədə nəzəri fikirləri bildirir və bu qənaətəgəlirik ki, İslam və İslam meyilli fəlsəfələr Azərbaycanı müasir əsrə aparmağa hazır deyil. Bu vəziyyətdə ciddiislahatların mümkünlüyü dinlə yox, İslam ideologiyalarından asılı olmayan xarici və daxili qüvvələrlə, dövlətinsiyasəti ilə bağlıdır.2. GirişSovet İttifaqının dağılmasından sonra Azərbaycanda İslamın roluna və onun transformasiyasına aid suallarölkənin inkişafında həlledici faktor olmuşdur. Bu suallara müraciət etmək üçün, ilk növbədə, onları təhlil etməklazımdır: Dinə qarşı olan yerli münasibətlər (həm şəhər, həm də kənd); ölkədə dini qurumlararası münasibətlərvə onların təsir dərəcəsi; hakim rejimin dini siyasəti; ölkədə siyasi-iqtisadi proseslərin dini vəziyyətə təsiri;qloballaşma prosesləri və onların cəmiyyətdə qəbul edilməsi; İran, Ərəb, Türkiyə ölkələri kimi dini qüvvələritəsir etmişlər.Bir qədər əvvəlki ateist keçmişinə baxmayaraq, Azərbaycan xalqı özünü ənənəvi olaraq “Şərq”ləeyniləşdirir, Şərqin müsəlman xalqı kimi tanınır. .Şəhərli azərbaycanlılar öz şərq irsini ağır yük kimi anlayabilsələr də, kəndli azərbaycanlılar üçün şərq eyniyyatı reallığı üstələyir. Kəndli azərbaycanlılar qloballaşmanıqərb və müsəlman şərqi arasındakı bir körpü kimi təsəvvür edir. Fərq ondadır ki, kəndli azərbaycanlılar beləməsələlərə görə çox narahat olmur.Çoxlu azərbaycanlı müstəqillikdən sonra kommunist ideologiyasını dini və milli ənənələrə dəyişdirdilər –bu milli ənənələr çox vaxt dini mərasimlərin qəribə sintezini ifadə edirdi. Ölkədə aparılmış araşdırmalar aşkaredir ki, səkkiz milyon vətəndaşdan təxminən 90 faizi özünü müsəlman hesab edir. Bundan başqa, dindarlarınyalnız təqribən 10 faizi müsəlman adət-ənənələrinə və qaydalara fəal surətdə əməl edir. Qalanları özlərinimüsəlman hesab etsələr də qəti surətdə riayət etməyənlər ya da qismən riayət edəndirlər. (Ramazan ayında oruckimi populyar mərasimdə və ya Qurban bayramı təntənəli surətdə keçiriləndə əsasən bu hadisələrin rəsmidövlət mərasimi olduğuna və kütləvi informasiya vasitələrində işıqlandığına görə) Həmçinin təsdiq etməkvacibdir ki, milli ənənələr çox vaxt dini simvolları əvəz etməkdədir, lakin onların izahı, tətbiqi bölgədən -bölgəyə bir-birindən fərqlənir. Baxmayaraq ki, “dövlət” və “dövlətçilik” konsepsiyaları çox vaxt bir-birindənfərqləndirilmir, hər halda milli şüurda belə anlayış var ki, “dövlət” ideyasında millət üstünlük təşkil edir.Buradan demək olar ki, birinci, Azərbaycan ruhunun özünəməxsusluğunun müxtəlif səviyyələri var və bu ,heç də birmənalı deyil. Bakılı müsəlmanlar, məsələn, cənubda Lənkəran sakinlərindən və ya şimaldakıqusarlılardan fərqli olaraq başqa şəxsiyyət göstəricisinə malikdir. Azərbaycanın etnik azlıqları - məsələn,talışlar (şiə), cənubdakı ləzgilər (sünnü) – mürəkkəbliyi daha da çoxaldır. Talışlar, məsələn, çox vaxt özlərini“azərbaycanlılar” kimi səciyyələndirir, lakin Samur çayı və siyasi sərhədlə Dağıstanda, Rusiyada, olanqardaşlarından ayrılmış ləzgilər arasında “Azərbaycan ləzgisi” şəxsiyyət göstəricisi geniş yayılıb.İkinci, dövlət prioriteti sayıldığına baxmayaraq demokratik dəyərlərin, vətəndaş cəmiyyətinin və müstəqilvə qanuni dövlətin inkişafında Azərbaycanda İslamın hansı rol oynayacağı barədə konkret cavablar hələ dəyoxdur. Azərbaycan özünəməxsusluğunun fərqli layları olmasına baxmayaraq əhalinin bütün siyasi cəhətdənfəal sektorları üçün müstəqil dövlətçilik prinsipi bir prioritet kimi qalır. Eyni zamanda, bütün ölkədə İslamnüfuzunun artması Azərbaycanda dövlət və din arasında münasibətin təhlil olunmasını daha da zəruriləşdirir.İslam və islam ölkələrinin Azərbaycana realistik inkişaf modellər təklif etməyə qadir olmalarınıaydınlaşdırmaq lazımdır. Ölkədə müxtəlif qruplar arasında Türkiyə, İran, Küveyt, və Birləşmiş ƏrəbƏmirliklərinin nümunəsini qəbul etmək barədə aydın olmayan ideyalar var. Məsələn, sovet ideologiyasınındağılmasından sonra cəmiyyətdəki ayrı-ayrı qruplar İslamı və islam ölkələrini mümkün inkişaf modelləri kimianlayırdılar, lakin bu maraq partlayışı müxtəlif formada ifadə olundu və nəticə etibarilə bir-birini istisna edənmövqelərə təkan verdi. Bundan başqa, SSRİ-dən müstəqilliyin ilkin mərhələsindən sonra yalnız ciddi rəqib kimi496