AzÉrbaycanÄ±n dÃ¶vlÉt rÉmzlÉrinÉ vÉ atributlarÄ±na dair mÉqalÉlÉr

More documents

Recommendations

Info

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────və dünyəvi partiyalar, bu partiyalara olan xarici təsirlər və həm ziyalıların, həm də ictimaiyyətin rəyləri üzərindəfikrimizi cəmləşdiririk.İctimaiyyətin rəyinə gəldikdə, ictimaiyyətlə müxtəlif sektorlarda apardığımız sorğulara istinad edirik.İslamın və Azərbaycan cəmiyyətinin siyasiləşməsi və modernləşməsi sorğuların ümumi mövzusu idi.Ümumiyyətlə, sorğular aşkar etdi ki, orta azərbaycanlının İslamın anlaması dayazdır, lakin gündəlik həyatdamədəni müsəlman təsiri kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda, sorğular onu da aşkar etdi ki,azərbaycanlılar İslamın siyasətlə iştirakını arzulamır və Azərbaycanın siyasi sistemində İslam partiyalarınınpeyda olmasını bəyənmirlər. Bundan başqa, azərbaycanlıların əksəriyyəti Azərbaycandakı din rəhbərlərinəmənfi gözlə baxır, baxmayaraq ki, onların bir qismi dünyəviliyi fəal surətdə dəstəkləyir.Nəticədə biz Azərbaycanda modernləşmənin perspektivləri barədə nəzəri fikirləri bildirir və bu qənaətəgəlirik ki, İslam və İslam meyilli fəlsəfələr Azərbaycanı müasir əsrə aparmağa hazır deyil. Bu vəziyyətdə ciddiislahatların mümkünlüyü dinlə yox, İslam ideologiyalarından asılı olmayan xarici və daxili qüvvələrlə, dövlətinsiyasəti ilə bağlıdır.2. GirişSovet İttifaqının dağılmasından sonra Azərbaycanda İslamın roluna və onun transformasiyasına aid suallarölkənin inkişafında həlledici faktor olmuşdur. Bu suallara müraciət etmək üçün, ilk növbədə, onları təhlil etməklazımdır: Dinə qarşı olan yerli münasibətlər (həm şəhər, həm də kənd); ölkədə dini qurumlararası münasibətlərvə onların təsir dərəcəsi; hakim rejimin dini siyasəti; ölkədə siyasi-iqtisadi proseslərin dini vəziyyətə təsiri;qloballaşma prosesləri və onların cəmiyyətdə qəbul edilməsi; İran, Ərəb, Türkiyə ölkələri kimi dini qüvvələritəsir etmişlər.Bir qədər əvvəlki ateist keçmişinə baxmayaraq, Azərbaycan xalqı özünü ənənəvi olaraq “Şərq”ləeyniləşdirir, Şərqin müsəlman xalqı kimi tanınır. .Şəhərli azərbaycanlılar öz şərq irsini ağır yük kimi anlayabilsələr də, kəndli azərbaycanlılar üçün şərq eyniyyatı reallığı üstələyir. Kəndli azərbaycanlılar qloballaşmanıqərb və müsəlman şərqi arasındakı bir körpü kimi təsəvvür edir. Fərq ondadır ki, kəndli azərbaycanlılar beləməsələlərə görə çox narahat olmur.Çoxlu azərbaycanlı müstəqillikdən sonra kommunist ideologiyasını dini və milli ənənələrə dəyişdirdilər –bu milli ənənələr çox vaxt dini mərasimlərin qəribə sintezini ifadə edirdi. Ölkədə aparılmış araşdırmalar aşkaredir ki, səkkiz milyon vətəndaşdan təxminən 90 faizi özünü müsəlman hesab edir. Bundan başqa, dindarlarınyalnız təqribən 10 faizi müsəlman adət-ənənələrinə və qaydalara fəal surətdə əməl edir. Qalanları özlərinimüsəlman hesab etsələr də qəti surətdə riayət etməyənlər ya da qismən riayət edəndirlər. (Ramazan ayında oruckimi populyar mərasimdə və ya Qurban bayramı təntənəli surətdə keçiriləndə əsasən bu hadisələrin rəsmidövlət mərasimi olduğuna və kütləvi informasiya vasitələrində işıqlandığına görə) Həmçinin təsdiq etməkvacibdir ki, milli ənənələr çox vaxt dini simvolları əvəz etməkdədir, lakin onların izahı, tətbiqi bölgədən -bölgəyə bir-birindən fərqlənir. Baxmayaraq ki, “dövlət” və “dövlətçilik” konsepsiyaları çox vaxt bir-birindənfərqləndirilmir, hər halda milli şüurda belə anlayış var ki, “dövlət” ideyasında millət üstünlük təşkil edir.Buradan demək olar ki, birinci, Azərbaycan ruhunun özünəməxsusluğunun müxtəlif səviyyələri var və bu ,heç də birmənalı deyil. Bakılı müsəlmanlar, məsələn, cənubda Lənkəran sakinlərindən və ya şimaldakıqusarlılardan fərqli olaraq başqa şəxsiyyət göstəricisinə malikdir. Azərbaycanın etnik azlıqları - məsələn,talışlar (şiə), cənubdakı ləzgilər (sünnü) – mürəkkəbliyi daha da çoxaldır. Talışlar, məsələn, çox vaxt özlərini“azərbaycanlılar” kimi səciyyələndirir, lakin Samur çayı və siyasi sərhədlə Dağıstanda, Rusiyada, olanqardaşlarından ayrılmış ləzgilər arasında “Azərbaycan ləzgisi” şəxsiyyət göstəricisi geniş yayılıb.İkinci, dövlət prioriteti sayıldığına baxmayaraq demokratik dəyərlərin, vətəndaş cəmiyyətinin və müstəqilvə qanuni dövlətin inkişafında Azərbaycanda İslamın hansı rol oynayacağı barədə konkret cavablar hələ dəyoxdur. Azərbaycan özünəməxsusluğunun fərqli layları olmasına baxmayaraq əhalinin bütün siyasi cəhətdənfəal sektorları üçün müstəqil dövlətçilik prinsipi bir prioritet kimi qalır. Eyni zamanda, bütün ölkədə İslamnüfuzunun artması Azərbaycanda dövlət və din arasında münasibətin təhlil olunmasını daha da zəruriləşdirir.İslam və islam ölkələrinin Azərbaycana realistik inkişaf modellər təklif etməyə qadir olmalarınıaydınlaşdırmaq lazımdır. Ölkədə müxtəlif qruplar arasında Türkiyə, İran, Küveyt, və Birləşmiş ƏrəbƏmirliklərinin nümunəsini qəbul etmək barədə aydın olmayan ideyalar var. Məsələn, sovet ideologiyasınındağılmasından sonra cəmiyyətdəki ayrı-ayrı qruplar İslamı və islam ölkələrini mümkün inkişaf modelləri kimianlayırdılar, lakin bu maraq partlayışı müxtəlif formada ifadə olundu və nəticə etibarilə bir-birini istisna edənmövqelərə təkan verdi. Bundan başqa, SSRİ-dən müstəqilliyin ilkin mərhələsindən sonra yalnız ciddi rəqib kimi496
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────peyda olan iki (Türkiyə və Rusiya) inkişaf modelləri qalmaqla bu geniş maraq əhəmiyyətli dərəcədə yox oldu.Əlavə olaraq, bundan bir qədər əvvəl Gürcüstan və Ukrayna siyasi inkişaf modelləri barədə müzakirə qalxdı. Buölkələrin ikisi də Avropaya tramplin kimi təqdim olunur, baxmayaraq ki, bu modellərin hər birində İslaməhəmiyyətli rol oynamır. İslama loyal, lakin tamamilə biganə olan və İslama maraq və onun Azərbaycanıninkişafına kömək etmək bacarığı arasında fərqləndirmə aparılması da vacibdir. Nəzərə alaraq ki, Azərbaycandatətbiq olunan hər hansı bir inkişaf modeli müsəlman olmalıdır.3. Tarixi fonAzərbaycan keçmiş Sovet İttifaqının başqa müsəlman respublikaları ilə müqayisədə unikaldır, çünki şiəİslamı başqa dini variantlardan ənənəvi olaraq daha geniş yayılmışdır. Şiələr İranla sərhəddə yerləşən(Lənkəran, Cəlilabad, Yardımlı, Lerik və Masallı) cənub rayonlarında, mərkəzi Azərbaycanda və Bakıdaüstünlük təşkil edirlər. Sünnülər qərbdə, Azərbaycanın ikinci ən böyük şəhəri olan Gəncədə və şimalda Xaçmaz,Qusar və Quba ətrafında çoxluqdadır. Geniş yayılmış təxmini hesablamalara görə indiki müsəlman əhalisinin60-70 faizə qədəri şiədir, lakin çoxlu mütəxəssislər inanır ki, Azərbaycan müstəqillik qazanandan bəri şiə kimiöz-özünü təyinetmə 30-40 faizə qədər aşağı düşmüşdür. Vahabi qrupları daxil olmaqla türk və səudiyyə-ərəbsünnüləri son on il ərzində nüfuz qazandılar, İran şiəliyinin nüfuzu isə bir qədər yer itirdi. Şiə/Sünnüdərketmənin yenidən təyin olmasına fikir verməyərək, üzə çıxan belə bir başqa istiqaməti qeyd etməyə dəyər ki,vaxtilə əsasən ateizmə meyli olan şəhərli azərbaycanlılar artan surətdə özlərini eynilə azərbaycanlı və müsəlmanolduqlarını iddia edirlər. Bu azərbaycanlılar Bakı və Gəncə kimi şəhərlərdə gənclərdən, tələbələrdən və bəziziyalılardan ibarətdir.Sünnü İslama sarı istiqamət ölkədə mübahisəli gərginlik mənbəyidır. Müsəlman qrupların arasındaAzərbaycandakı sünnülər və şiələr arasında münaqişədən ekumenik (bütün müsəlmanların birləşməsi) ruhu dahaçox xarakterikdir. Şiə inamı İranda olduğu kimi etnos və dövlətlə siyasətləşdirilməyib, beləliklə, bu ekumenikmühit bir neçə davamlı istifadələrə imkan verir – məsələn, Azərbaycandakı məscidlər hər iki budağa qulluq edirvə azərbaycanlı şiələr və sünnülər İrana və Türkiyə kimi dövlətlərə olan müxtəlif sədaqətlərini saxlamağıbacardılar. Bu gün sünnülərin böyümüş mövcudluğu tarixi kontekstə uyğundur, çünki o daha geniş tarixi, nəzərivə geosiyasi sistemlərdə köklənib.Türkiyə və İran müasir tarix vasitəsilə Azərbaycan dünyəvi və dini cəmiyyətində təsirli rollarını saxlayıblar,lakin bir neçə faktor Azərbaycanın hər iki ölkə ilə əlaqələrinin təhlilini mürəkkəbləşdirir. Azərbaycanın Türkiyəilə əlaqələri dini münasibətlərə əlavə olaraq etnik qohumluq və tarixi münasibətlərə əsaslanır. 1920-ci ildəkisovetləşmədən öncə, məsələn, Cəddid hərəkatı Azərbaycanı Tatarıstan və Türkiyə ilə əlaqələndirdi. DünyəviAzərbaycan respublikasına türk marağı Azərbaycan Sovet Respublikasından əvvəlki dövrdə (1918-1920)xüsusilə güclü idi. Azərbaycanda sovet dövründən qabaqkı türk təsiri həmçinin İranınkından daha güclü olub,çünki o zaman İranın geosiyasi diqqət mərkəzi Azərbaycandan daha çox Rusiya və Ermənistana yönəlmişdi.Lakin sovetləşmə Azərbaycanda türk təsirini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırdı.Azərbaycanlıların İranla dini və mədəni yaxınlığı əsrlərlə qədimə - fars imperiyasına gedib çıxır və Sovetdövründə gücləndirilmişdir. Moskva o zaman Azərbaycan və Türkiyə arasında əlaqəni məhdudlaşdırmışdı, lakinİrandakı sovetin strateji maraqları İran və İrandakı azərilərlə bəzi münasibətləri açdı. Sovetlər şimali İranınərazilərini iki dəfə - 1920-ci illərin əvvəlində Gilanda və yenidən İkinci Dünya Müharibəsi ərzində, Stalinin“Demokratik Azərbaycan Respublikası”nı yaratmağa çalışdığı vaxtda işğal ediblər.Başqa Sovet nəzarəti altındakı müsəlman regionları ilə müqayisədə Azərbaycan əhalisi daha çoxdünyəviləşmiş və beləliklə, geniş yayılmış postsovet müsəlman dirçəltmə etnik və milli ideallara çox sıxşəkildə bağlanmışdı. Müvafiq olaraq, türk qrupları sovetdən əvvəlki təsirinin bir qismini yenidən əldə etdi, İranşiəliyi etnik əsası olmadığından artan mənfi assosiasiyalara görə bir qədər geri çəkildi. Bu gün İranAzərbaycanın müstəqilliyinə mümkün təhlükə kimi yanaşır, güclü mədəni və iqtisadi ticarət təsirinə görə, axıon doqquzuncu əsrin əvvəlindən bəri Azərbaycan etnosu müasir Azərbaycan və İran əraziləri arasındageopolitik cəhətdən parçalanmışdı və azərbaycanlılar inanır ki, o ölkənin əhalisinin 24 faizini təşkil edənİrandakı azərbaycanlılar etnik diskriminasiyasının qurbanlarıdır. Azərbaycanın şimal rayonlarında artmış ərəbsünnü təsiri həmçinin İran şiəliyinə meydan oxuyur. Azərbaycandakı ərəb sünnü nailiyyətləri hətta dahaəhəmiyyətlidir, çünki onlar ənənəvi əlaqələrlə daha az boyanmış yeni bir rolu yerinə yetirir. MüasirAzərbaycan tarixinin aşağıdakı icmalı Azərbaycandakı müasir islam praktikalarını və əlaqələrinikontekstuallaşdırır.497
Page 1 and 2:
Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7 and 8:
Page 9 and 10:
Page 11 and 12:
Page 13 and 14:
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
Page 27 and 28:
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35 and 36:
Page 37 and 38:
Page 39 and 40:
Page 41 and 42:
Page 43 and 44:
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
Page 201 and 202:
Page 203 and 204:
Page 205 and 206:
Page 207 and 208:
Page 209 and 210:
Page 211 and 212:
Page 213 and 214:
Page 215 and 216:
Page 217 and 218:
Page 219 and 220:
Page 221 and 222:
Page 223 and 224:
Page 225 and 226:
Page 227 and 228:
Page 229 and 230:
Page 231 and 232:
Page 233 and 234:
Page 235 and 236:
Page 237 and 238:
Page 239 and 240:
Page 241 and 242:
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
Page 277 and 278:
Page 279 and 280:
Page 281 and 282:
Page 283 and 284:
Page 285 and 286:
Page 287 and 288:
Page 289 and 290:
Page 291 and 292:
Page 293 and 294:
Page 295 and 296:
Page 297 and 298:
Page 299 and 300:
Page 301 and 302:
Page 303 and 304:
Page 305 and 306:
Page 307 and 308:
Page 309 and 310:
Page 311 and 312:
Page 313 and 314:
Page 315 and 316:
Page 317 and 318:
Page 319 and 320:
Page 321 and 322:
Page 323 and 324:
Page 325 and 326:
Page 327 and 328:
Page 329 and 330:
Page 331 and 332:
Page 333 and 334:
Page 335 and 336:
Page 337 and 338:
Page 339 and 340:
Page 341 and 342:
Page 343 and 344:
Page 345 and 346:
Page 347 and 348:
Page 349 and 350:
Page 351 and 352:
Page 353 and 354:
Page 355 and 356:
Page 357 and 358:
Page 359 and 360:
Page 361 and 362:
Page 363 and 364:
Page 365 and 366:
Page 367 and 368:
Page 369 and 370:
Page 371 and 372:
Page 373 and 374:
Page 375 and 376:
Page 377 and 378:
Page 379 and 380:
Page 381 and 382:
Page 383 and 384:
Page 385 and 386:
Page 387 and 388:
Page 389 and 390:
Page 391 and 392:
Page 393 and 394:
Page 395 and 396:
Page 397 and 398:
Page 399 and 400:
Page 401 and 402:
Page 403 and 404:
Page 405 and 406:
Page 407 and 408:
Page 409 and 410:
Page 411 and 412:
Page 413 and 414:
Page 415 and 416:
Page 417 and 418:
Page 419 and 420:
Page 421 and 422:
Page 423 and 424:
Page 425 and 426:
Page 427 and 428:
Page 429 and 430:
Page 431 and 432:
Page 433 and 434:
Page 435 and 436:
Page 437 and 438:
Page 439 and 440:
Page 441 and 442:
Page 443 and 444:
Page 445 and 446: Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 495: Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 547:
show all

AzÉrbaycanÄ±n dÃ¶vlÉt rÉmzlÉrinÉ vÉ atributlarÄ±na dair mÉqalÉlÉr

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

AzÉrbaycanÄ±n dÃ¶vlÉt rÉmzlÉrinÉ vÉ atributlarÄ±na dair mÉqalÉlÉr