Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından və onun tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətolması müəyyənləşdirilmişdir [7]. Konstitusiyanın hüquqi qüvvəsinə qanunvericinin belə yanaşmasıAzərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsindən də görünür. Həmin məcəllənin 2.1-ci maddəsinə əsasənAzərbaycan Respublikasının mülki qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsaslanır [3].Bu o deməkdir ki, mülki qanunvericiliyin ayrı-ayrı sahələri konstitusiyada təsbit olunmuş başlanğıc prinsiplərüzərində inkişaf edir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 13-cü maddəsində mülkiqanunvericiliyin əsas sahələrindən biri olan mülkiyyət hüququnun əsas başlanğıc müddəaları aşağıdakı kimimüəyyənləşdirilmişdir: "Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiəolunur. Mülkiyyət - dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər.Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətinləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz" [2].Mülki Məcəllə həmin başlanğıc müddəaları inkişaf etdirərək, mülkiyyət hüququnun anlayışını,məzmununu, mülkiyyət hüququnun subyektləri dairəsini, fiziki və hüquqi şəxslərin mülkiyyət hüququnun,dövlət və bələdiyyə mülkiyyətinin, mülkiyyətin müdafiəsinin əsaslarım, mülkiyyətçi olmayan şəxslərinhüquqlarını, mülkiyyət hüququnun məhdudlaşdırılması, mülkiyyət hüququnun əldə edilməsi və itirilməsi vədigər məsələləri ətraflı tənzimləmişdir.Müstəqil dövlətimizin ilk konstitusiyası hazırda qüvvədə olan 12 noyabr 1995-ci il Konstitusiyasıdır.Məlum olduğu kimi, XX əsrin əvvəllərində qurulmuş müstəqil Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti özkonstitusiyasını yaratmaq imkanından məhrum edilmişdir. Konstitusiya layihəsinin hazırlanmasına baxmayaraq,ölkənin işğalı və bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsi ilə konstitusiyanın qəbulu təxirə salınmışdır. 1920-ci ilinaprel işğalından sonra sovet hakimiyyətinin hüquqi əsaslarmı müəyyən etmək üçün Rusiyanın 1918-ci ilKonstitusiyasına uyğun olaraq 1921-ci ilin mart ayının 19-da Azərbaycan sovetlər qurultayında ölkənin ilkkonstitusiyası qəbul edilmişdir. Bu Konstitusiyanın ən mühüm səciyyəvi cəhəti onunla Azərbaycan SSR-ninmüstəqil unitar respublika elan edilməsi və silahlı qüvvələr saxlamaq hüququnun verilməsi idi. Bukonstitusiyada da digər sovet konstitusiyaları kimi hakimiyyətlər bölgüsü prinsipi tanınmırdı.1921-ci il Azərbaycan SSRİ-nin Konstitusiyasından sonra respublikamızda baş verən ictimai-siyasidəyişikliklər nəticə etibarilə 1927, 1937 və 1978-ci illərdə yeni konstitusiyaların qəbulunu zəruri etmişdir [5,48-50]. Bu konstitusiyalar (əsas qanunlar) əsasən RSFSR-də qəbul edilmiş eyni adlı aktları təkrarlayırdı. Beləki, Sovet İttifaqının son Konstitusiyasının 76-cı maddəsinə əsasən müttəfiq respublikaların konstitusiyaları SSRİKonstitusiyasına uyğun olmalı idi [8]. Sovet konstitusiyaları marksizm-leninizm təliminin, elmi kommunizmin,partiyanın rəhbər mövqeyini, inkişaf etmiş sosializm cəmiyyəti quruculuğunu, kommunizmin qələbəsi uğrundamübarizəni, dövlətin beynəlmiləl məsuliyyətini bəyan edirdilər. Bu konstitusiyalarda hüquq subyektlərininstatusu, cəmiyyət və dövlətin təşkili ilə bağlı ictimai münasibətlərin tənzimlənməsinə əsas diqqət yönəldilməsiəvəzinə, sosializm quruculuğunun nailiyyətlərinin təbliği aşılanırdı. Sovet konstitusiyaları əsas etibarilə xariciünsürlərin tanışlığı üçün nəzərdə tutulurdu. Həmin konstitusiyalar, belə demək mümkündürsə, sovet təbliğatınınəsas vasitələrindən biri kimi nəzərdən keçirilirdi. Bundan başqa konstitusiyaların cəmiyyətdə mövqeyi partiyavə idarəçilik aktlarının faktiki mövcud olan üstünlüyü ilə zəiflədilirdi.Sovet dövrünün həqiqi partiya təcrübəsi və digər dövlət hakimiyyəti mexanizmləri konstitusiyanormalarından az asılı idi. Dövlət və ictimai-siyasi həyatda siyasi büro, Sov. İKP MK-nın katibliyinin və DTKkimi təsisatlar ən mühüm yer tuturdular. Onların fəaliyyəti qanunvericiliklə, demokratiya və hüquqprinsiplərinə uyğun gəlmirdi. İstisna yalnız sovet konstitusiyalarında vətəndaşların bərabərliyi, sosial-iqtisadihüquqların bəyan edilməsinə dair müddəaların təsbit olunması idi.Sovet respublikalarında konstitusiyaların inkişafı qeyd edildiyi kimi, marksizm-leninizm təliminintələblərinə cavab verməli idi. Bu ideologiyanı geniş kütlələrin nəzərinə çatdırmaq üçün onların yüksək hüquqiqüvvəyə malik olan vahid kodifikasiya edilmiş akta daxil edilməsi çox önəmli idi. Sovet konstitusiyalarının buxüsusiyyətləri bütün milli muxtariyyətlərə da sirayət etmişdir. Çünki yerlərdə sovet ideologiyasının yaxşı başadüşülməsi üçün milli konstitusiyaların qəbul edilməsi zəruri idi. Sovet İttifaqında konstitusiya quruluşunun beləinkişafı çox konstitusiyalı sistemin formalaşmasına səbəb olmuşdur [9, 60-61].Sovet konstitusiyalarının rəsmi adlandırılmasının ikili xarakterə malik olması və məzmunu onun adideyil, təsisedici-aparıcı akt olmasına dəlalət edirdi. Sovet təbliğatında konstitusiyanın bu xüsusiyyətlərindəngeniş istifadə edilirdi. Təəssüflər olsun ki, artıq yuxarıda şərh edildiyi kimi sovet dövrünün siyasi və hüquqitəcrübəsinin böyük hissəsi konstitusiya normalarına əsaslanmırdı. Hətta bu zaman qüvvədə olan bəzi cariqanunvericilik aktları konstitusiyanın müddəaları ilə ziddiyyət təşkil edirdi.236