Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Konstitusiya Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik sisteminin əsasıdırAzər TAĞIYEVƏdliyyə Nazirliyinin Qanunvericilik baş idarəsinin məsləhətçisi,III dərəcəli ədliyyə qulluqçusu, BDU-nun "Konstitusiya hüququ" kafedrasının aspirantıMüasir ictimai həyatda Konstitusiyanın mühüm əhəmiyyəti vardır. Onun əsas məzmun və mahiyyətivətəndaş, cəmiyyət, dövlət arasında münasibətlərin, eləcə də, ictimai quruluşun əsaslarının, dövlət hakimiyyətitəşkilinin prinsip və formalarının tənzimlənməsinə yönəldilmişdir. Konstitusiya siyasi və hüquqi sisteminözülünü təşkil edir, vətəndaşların bərabərliyini, əsas insan hüquq və azadlıqlarını təsbit edir, dövlət, onunvəzifəli şəxsləri və nümayəndələrinin fəaliyyətini məhdudlaşdırır. Onun müddəaların qəbulu, ardıcıllıqla həyatakeçirilməsi ictimai münasibətlərin sabitliyini, müəyyənliyini və inkişafını təmin edir.Uzun müddət mövcud olmuş marksizm-leninizm məfkurəsi, bütün sovet və digər sosialistkonstitusiyalara çox böyük nüfuz göstərmişdir. Elmi-kommunizmin baniləri konstitusiyaların sinfi mübarizədəqüvvələr nisbətinin gerçək ifadəsi olmasını qeyd edirdilər [14, c. 4, 443]. Alman siyasətçisi və hüquqşünasıF. Lassal da cəmiyyətin qanun və hüquqi təsisatlarının müəyyənləşdirilməsinin əsas faktorunun qüvvələr nisbətiolmasını bildirmişdir [11, 9-20]. Ola bilsin ki, XIX əsrdə cəmiyyətin sosial strukturu və elmi təfəkkürün inkişafsəviyyəsi qeyd olunan daimi münaqişələrin mövcudluğu fikrini irəli sürməyə şərait yaradırdı. Ancaqsivilizasiyaların hazırkı qarşılıqlı inteqrasiyası, qloballaşan ictimai münasibətlər bu cür yanaşmanı imkansızedir.Hər bir halda, cəmiyyətin sosial strukturu ilə konstitusiyanın əlaqəsini tam inkar etmək düzgün olmazdı.Ancaq konstitusiya burada sosial qüvvələrin daimi mübarizəsini deyil, onlar arasında müvazinəti təcəssümetdirir. O, ilk növbədə ümumbəşəri dəyərləri, dövlətin beynəlxalq hüququn subyekti kimi əsas ünsürlərinigöstərir, ölkənin bütün əhalisinin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni maraqlarını təmin edir. N.A. Mixalevanınfikrincə, konstitusiya həmişə sosial-siyasi gerçəkliklərə cavab verən ümumi razılaşmadır [15, 94-98]. Hesabedilir ki, konstitusiyaya yalnız belə yanaşma milli maraqların sinfi, kooperativ və şəxsi maraqlardanüstünlüyünə, insanpərvərlik dəyərlərinin cəmiyyət həyatının əsas qayəsinə çevirəcək və bu, nəticədə siyasiuzlaşmaya yol açacaqdır.Konstitusiya cəmiyyətin əsas tənzimləyicisi olub, daha kütləvi və sosial əhəmiyyətli ümumiləşdirilmişictimai münasibətləri nizama salır [13, 6-7]. Onun müddəaları əhəmiyyətli dərəcədə siyasiləşdirilmiş, dövlətindaxili və xarici funksiyalarının əsas istiqamətlərini normativləşdirir. Konstitusiya cəmiyyətdə olan bütünmünasibətləri deyil, onlardan yalnız mühümlərini tənzimləyir. Əks halda aşağı qüvvəli qanunvericilik aktlarına,əxlaq, din, adət, kooperativ normalara heç bir ehtiyac olmazdı. Konstitusiya vasitəsi ilə bütün münasibətlərintənzimlənməsi təsəvvürü isə xülyadır, çünki insan düşüncəsinin məhsulu olan nizamlayıcı heç zaman həyatınbütün sahələrini əhatə edə bilməz. Ancaq xarici ölkələrin konstitusiyalarının inkişaf meyllərinə nəzər yetirsək,bu siyasi-hüquqi aktlarla tənzimlənən ictimai münasibətlərin əhatə dairəsinin genişləndiyini görərik.Konstitusiyalar hüquq yaradıcı əhəmiyyət daşıyır, onlar hüquq sisteminin özünə məxsus mərkəzi,qanunvericiliyin əsas təməlidir.Heç təsadüfi deyil ki, XIX əsrdə F. Lassal konstitusiyaya geniş məzmunlu və möhkəm hüquqiəlamətlərə malik olan təməl qanun kimi baxırdı [11, 7-8]. Konstitusiyalar bir çox ölkələrdə "Əsas qanun"(İtaliya), "Ali qanun" (Yaponiya), "cəmiyyətin ali və əsas qanunu" (Maldova), "Respublikanın ali qanunu"(CAR) adlanır [10, 279-456]. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası belə adlandırılmasa da, mövcud olanyeganə aktdır ki, özünün yaradılması mexanizmlərini təsis edir və bütövlükdə tənzimləyir. Ölkədə mövcud olanheç bir hüquqi akt konstitusiya ilə bir səviyyəyə qoyula bilməz, onun müddəalarını ləğv edə və dəyişdirəbilməz. Konstitusiyanın belə üstünlüyü həmin hüquqi aktın bir çox maddələrində bəyan edilmişdir və deməkolar ki, bütün cari qanunvericilik aktları ilə bu üstünlük inkişaf etdirilmişdir. Azərbaycan RespublikasıKonstitusiyasının 147-ci maddəsində şərh olunan hüquqi-siyasi aktın ən yüksək və birbaşa hüquqi qüvvəyəmalik olması və qanunvericilik sisteminin əsası olması təsbit edilmişdir. Azərbaycan RespublikasıKonstitusiyasının bütövlükdə beşinci bölməsinə, 71, 93, 130, 134-cü və digər maddələrinə nəzər yetirsəkkonstitusiyanın hüquqi aktlar içərisində mühüm yerini görmüş olarıq [2]. Cari qanunvericilik aktlarında dakonstitusiyanın yüksək hüquqi qüvvəsinə dair müddəalar nəzərdə tutulmuşdur. Məsələn, "Məhkəmələr vəhakimlər haqqında" Qanunun 2-ci maddəsinə müvafiq olaraq, məhkəmələr və hakimlər haqqında AzərbaycanRespublikasının qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasından, bu qanundan. Azərbaycan235