Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────tərəfdən teatr tamaşaları təşkil etmiş, digər tərəfdən də xeyriyyə cəmiyyətləri yaratmışdır. 1875-ci il iyul ayının22-də Azərbaycanda ana dilində ilk milli mətbuatımız olan "Əkinçi" qəzetini nəşr etmişdir. Rusiyanın bir çoxşəhərlərindən göndərilən təbrik teleqramlarında "Əkinçi" "maarif xəzinəsinin qapısı" adlandırılmışdır.Həsən bəy Bakı realnı məktəbində 1878-ci ilə qədər işləmiş və "Əkinçi"ni də ancaq bu dövrdə çıxarmağanail olmuşdur. Rusiya ilə Türkiyə arasında müharibənin başlanması, Dağıstanda olan üsyanlar nəticəsində"Əkinçi"nin üzərində senzor nəzarəti güclənmiş, Həsən bəyin özünün siyasi cəhətdən təhlükəli və etibarsızadlandırılması onun müəllimlikdən azad edilməsinə səbəb olmuşdur. H.Zərdabi ömrünün 16 ilini doğma Zərdabkəndində keçirmiş, mürtəcelərin təzyiqinə baxmayaraq orada məktəb açmağa təşəbbüs etmişdir. 1896-cı ildəBakıya qayıdan Həsən bəy "Kaspi" qəzetində əməkdaşlıq etməklə 1897-ci ildən ömrünün sonunadək şəhərdumasında məktəb komissiyasının daimi üzvü olmuşdur. Həsən bəy Zərdabi ana dili məktəbləri ilə bərabər,dünyəvi təhsil uğrunda da mübarizə aparırdı.XIX əsr Azərbaycan pedaqoji fikrinin görkəmli simalarından biri də Seyid Əzim Şirvani olmuşdur. Onunpedaqoji fəaliyyətə başladığı dövr 1860-1870-ci illərə təsadüf edir. Bu vaxt Şamaxı şəhərində ayrı-ayrı şəxslərtərəfindən açılmış məhəlli məktəblər mövcud idi. Onların bəzilərində təlimin məzmunu köhnə məktəblərdənfərqlənirdi. Belə təhsil ocaqlarından biri də Seyid Əzim tərəfindən 1869-cu ildə açılan xüsusi məktəb idi.S.Ə.Şirvaninin pedaqoji fəaliyyəti daha iki məktəblə sıx bağlı olmuşdur. Bu məktəblərdən biri Bakı vilayətiruhani məclisinin nəzarəti altında olan, 1874-cü ildə Şamaxıda açılan yarı dünyəvi və yarı ruhani məktəbi idi.Azərbaycanın məktəb tarixinə daxil olmuş bu təhsil ocağı özünün quruluşu, tədris planı və proqramı iləfərqlənirdi. Uşaqlar dizi üstə yox, xüsusi skamyalarda otururdular. Dərs otağında yazı taxtası var idi. Məktəbintədris planında ana dili əsas yer tuturdu. Məhz bu xüsusiyyətinə görə həmin təhsil ocağı Azərbaycan tarixindəilk nümunəvi ana dilli məktəb hesab edilir. Burada Azərbaycan və rus dilləri ilə yanaşı, ərəb və fars dillərinintədrisi də aparılırdı. O vaxtlar hələ də ərəb və fars dilləri Azərbaycanda elmi və ədəbi dil kimi öz nüfuzunusaxlayırdı. Klassik Şərq ədəbiyyatı ilə tanışlıq üçün də bu dillər böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Lakin bununlabelə, Seyid Əzimin məktəbi burada ərəb və fars dilləri tədris edildiyinə görə deyil, Azərbaycan və rus dilləriöyrənildiyinə görə məşhurlaşdı. Bunun nəticəsi idi ki, Şamaxının bəzi mühafizəkar adamları öz uşaqlarınımollaxanalardan çıxarıb həmin məktəbə gətirirdilər. Seyid Əzimin məktəbi 14 il fəaliyyət göstərdi. 1887-ci ildəmürtəce ruhanilərin təzyiqi və ağır maddi vəziyyətlə əlaqədar olaraq bağlandı. Bu dövrdə Seyid Əzim birinci vəikinci sinif şagirdləri üçün "Rəbiül-Ətfal" və "Tacül-Kütüb" adlı dərslik yazmış, "Şəriət" adlı dərs vəsaiti tərtibetmişdir.M.F.Axundov, H.Zərdabi və onların ideya ardıcıllarının ana dili təlimi ideyası, S.Ə.Şirvaninin ana diliməktəbinin uğurları digər yerlərdə də yeni üsullu təhsil ocaqlarının yaranmasına təkan verdi. Belə məktəblərdənbiri də XIX əsrin sonlarında dövrünün məşhur müəllimi və pedaqoqu, "Sidqi" təxəllüsü ilə tanınanM.T.Səfərovun məktəbi idi.Məhəmməd Tağı Sidqi 1892-ci ildə Ordubad şəhərində ilk dəfə olaraq İbrahim xan mədrəsəsi adlananbinada ana dilində məktəb açmış və ona "Əxtər" (Ulduz) adı vermişdir. Burada yeni təlim və tərbiyə üsullarıtətbiq edilirdi. Onun tədris planına ana dili, hesab, coğrafiya, hifsi-səhiyyə, fars və ərəb dilləri daxil idi.Şagirdlər partalarda otururdu. Ordubadda belə bir məktəbin açılmasını alqışlayan əhali 1894-cü ildə M.T.SidqiniNaxçıvana dəvət etməyi qərara aldı. O, burada "Məktəbi-tərbiyə" adlanan təhsil ocağı açdı. Onun mühümxidmətlərindən biri də ilk dəfə "Pedaqogika" adlı dərsliyi tərtib etməsi idi.XIX əsrin sonlarında ana dilində məktəb açan görkəmli müəllimlərdən biri də Mir Möhsum Nəvvab idi. O,ruhani təhsili almasına baxmayaraq ədəbi və pedaqoji fəaliyyətində yeniliyə meyil edirdi. Nəvvab 1890-cıillərdə Şuşada yeni üsullu ana dili məktəbi açmışdır. Orada Azərbaycan dili və ədəbiyyatı, fars dili, təbiətelmləri üzrə fənlər tədris edilir, dünyəvi elmlərdən məlumat verilirdi. M.M.Nəvvab "Kəşf-ül-həqiqə", "Kifayətül-ətfal","Vüzuh-ül-ərqam" və "Nəsihətnamə" adlı dörd dərsliyin müəllifi idi. Ana dilli məktəblərin inkişafındaFirudin bəy Köçərlinin, Rəşid bəy Əfəndiyevin, Səfərəli bəy Vəlibəyovun, M.Mahmudbəyovun, M.Şahtaxtlınınvə başqalarının mühüm xidmətləri olmuşdur. Ona görə də XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Bakı, Şuşa,Naxçıvan, Şamaxı, Şəki və s. şəhərlərdə dövrün qabaqcıl ziyalıları tərəfindən ana dili məktəbləri yaratmaqcəhdləri get-gedə artmışdır. Bu təsir sonralar Tiflis və İrəvan kimi iri şəhərlərdə də özünü göstərmiş və kütləvişəkildə yeni üsullu məktəblər meydana gəlməyə başlamışdır.“Azərbaycan”.-2008.- 31 iyul.-N167.-S.3.396