Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Ərəblərdən sonra islam aləmində yeni pullar kəsildi: "dinar", "dirhəm" pul adları bizdə də işlədilib.Teymurləng dövründə yeni bir sikkə buraxıldı - XIV əsrin sonlarında buraxılan bu pul vahidinin adı "təngə" idi."Təngə" hind sözüdür, "danq" sözündəndir, çəki vahidi olub. Hazırda qazaxlar təngədən pul vahidi kimi istifadəedirlər. Şah İsmayıhn dövründə pul islahatı ilə bağlı iri həcmli, ağır çəkili sikkələr buraxılıb. Bu sikkələr şahınadı ilə iransayağı "Şahi" adlanıb. Özbəkistanda hakimiyyət başmda xanlar dururdu. Bu səbəbdən də onların pulvahidi "xani" adlanırdı - bir misqallıq gümüş sikkələrə belə deyilirdi.Türklər həmişə təəssüf ki, adlar məsələsində də kənara meyl ediblər. Səlcuqların dövründə Anadolusəlcuqlarının adlarma baxın: Keyxosrov, Keykavus, Şirvanşahlarda Mənuçöhr, Axsitan və sair...Məhəmməd Xudabəndənin dövründə Səfəvilərin sikkəsinin çəkisi xeyli dəyişmişdi. Sikkə dövriyyəsinə aidtarixi hadisələr çoxdur. Xətainin nəvəsi II Şah İsmayıl şiəlik və sünnilik arasmdakı nifaqı aradan qaldırmaqüçün yeni bir sikkə vurdurdu. Xətai hakimiyyətə gələndən sonra şiəlik dövlət dini kimi geniş təbliğ olunmağabaşlamışdı. İslamın kəlmeyi- şəhadətinə şiəlik rəmzi də əlavə olundu, habelə imamların adları. II İsmayıl bunuaradan götürmək istəyinə düşdü ki, bütün islam aləmində barışıq yaratsın. Pulların üzərindəki yazını oxuyantəbii ki, şiəliyə meyl edirdi. II İsmayıhn islahatını Məhəmməd Xudabəndə ləğv etdi, pula yenidən şiə rəmzlərihəkk edildi. Sikkə "Məhəmmə- di" adlanmağa başladı. Şah Abbas taxta çıxan kimi yeni islahat keçirdi və yenipullar kəsdi. Bu iri gümüş pullar iki "Məhəmmmədi"yə bərabər idi, "Abbasi" adlandı. "Abbas" ərəb sözüdür,ancaq "i" fars sonluğudur. Sasanilərdən sonra İran dövlətinin başında türklər durub. Baxmayaraq ki, dünyatarixində İran dövləti kimi tanınıb. Sünni-şiə məsələsi həmişə hakimiyyət adamları üçün vasitə olub. Şahİsmayılın oğlu Təhmasib paytaxtı Təbrizdən Qəzvinə köçürdü. Sonra isə Şah Abbas Qəzvini İsfahan- la əvəzetdi.Bayaq Sabirdən misal gətirdim, yüz il qabaq çox gözəl deyib. O zaman dünyanı üç türkcahangiri idarə edirdi. Şərqə Topal Teymur, Avropanm yarısı, Asiyamn böyük hissəsi Osmanlıların, yəniİldırım Bəyazidin, Rusiya isə Qızıl Orda xanlarının, Toxtamışın əlində idi. Toxtamış Moskvanı yandırmışdı ki,töycünü vaxtında verməyib. Türklər bir-birilərini qırdılar, türkü də sevməyənlər elə bunu istəyirdilər.Çəki, pul vahidləri uzun müddət yaddaşlarda qalır. "Dirhəm" ərəbin deyil, "dinar" "dinarius"dandır,Romadan gəlib. "Pul" sözü "follis" sözündəndir. Ərəblər buna "pels", türklər "pul" deyiblər. Bizansda qara,köhnə mis pula "follis" deyərdilər. "Follis" həm də "mis" deməkdir. Ruslar Qızıl Orda xanının qapazı altındaolanda orada təngə pullar kəsilirdi. Rus knyazları altun, denqa, altun kimi pullar kəsirdilər. "Altun" türksözüdür. "Bakır" adlı pul vahidi də türkündür. "Bakır" - "paxır" sözündəndir, "mis" deməkdir. Mis pullara"bakır" deyirdilər. Numizmatika itən şəhərlərin, adı qalmayan şahların bu günümüzdə tanınması deməkdir.Dünya pulu çoxdan var: qızıl və gümüş qədimdən sərhəd bilməyib. Təki keyfıyyəti yaxşı olsun. Misqiymətsiz metaldır, o yalnız öz sərhədində işlənib. XIX əsrin sonlarında böyük dövlətlər qərara gəldilər ki,kimin. nə qədər qızıl ehtiyatı varsa, o dəyərdə də kağız pullar buraxsın. Bununla da qızılın kökünə balta vuruldu.Sonra dünya müharibələri, inflyasiya başlandı. Vaxtilə SSRİ-dən güclü dövlət yox idi, ancaq pulu xaricdə oqədər də işləmirdi. İndi dünya pulu avrodur, ABŞ dollandır, fınt-sterlinqdir.“Xalq Cəbhəsi”.-2010.-10 dekabr.-N S.14.350