Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────adıdır. Macarlar hesab edirlər ki, bu söz hun, yəni türk mənşəli sözdür. Həqiqətən də, bu gün Türkiyədə yalnızmöhür deyil, quşabənzər gümüş bəzək əşyası da tuqra adlanır. Belə əşyaları hər zaman İstanbulda məşhur olanQapalı çarşı bazarından almaq olar. Bunu da qeyd etmək vacibdir ki, türkcə bayrağa «tug»deyilir. Murad Adjıyazırdı: «Bayraq (türkcə-«tuq») türk fəlsəfəsinin əksidir» (4,s.201). Hətta orta əsrlərdə Rusiyada «tug» sözübayraq anlamını verirdi.Burada adi təsadüf ola bilməz: bayraq-tuq və möhür-tuqra sadəcə eyni köklü sözlər deyil. Onlar eynisemiotik-heraldik yuvadan çıxan sözlərdir. Bir daha ənənə, nəsl, varislik mövzusuna toxunaq. Herodotunfikrincə, skiflərin ulu babası Zefsin oğlu əfsanəvi Tarqitay olmuşdu. Son iki-üç onilliklərdə tədqiqatçılar beləfikir irəli sürür ki, skiflər fars yox, türk mənşəli olmuşlar.Bunu tapılmış skif kurqanları sübut edir, eyni zamanda Tarqitay adinin özü deyir. Beləliklə, türksoyunun əjdadı Zefsin oğlu kimi yunanlı Herakla bənzədilən Tarqitay olmuşdur.(5,s.38). O, yarıqadın, yarıilanolan canlı ilə nikaha girir. İlan çox geniş yayılmış ümumtürk sözdür. Digər tərəfdən, Targitay çox güman ki,guş insan, müqəddəs guş oğlu Tuqrının oğludur. Beləliklə o, səma oğludur. Daha dəqiq desək, Əbədi MaviSəma – Tengrinin oğludur. “Rənglər ensiklopediyası” etnomədəni mənsubluğa toxunmadan təsdiq edir ki,Tangu “caynaqlı və qanadlı quş başlı insandır” (/6,s.189/). Burada “tanqu” sözü ilə bağlı bir fikri dəvurğulamaq yerinə düşər ki, tatarlar bir vaxtlar gümüş dirhəmi 1////:144 qriven adlandırmışlar ki, buradan russözü “denqa” yaranıb/. (7,s176/). Pulları, qəpikləri heraldikayla əlaqələndirmək artıqdı. Aydın olur ki, türkdünyasının heraldik terminologiyası öncədən teofor yaranmaya malikdir və Tanrı, Tanqri adıyla uzlaşır.Amma türk heraldikasının obyekt mərkəzi yenə bayraqla sıx bağlılıqda olub. Tamqa bir rəmz kimionun daşıyıcısına çevrilmiş suallara cavab verir: türk ənənəsinə münasibəti, hansı cinsə mənsubluğu, türkdünyasının hansı coğrafi ərazisini təmsil etməsi, onun ictimai mövqeyi və s. Tamqa istisna olaraq şəxsiyyətibildirən işarə deyildi, o, həm də dini , hüquqi, iqtisadi və s. fərdin cəmiyyətlə əlaqəsi problemlərini simvolikşəkildə həll edirdi. Tamqa bu mənada mədəni identifikasiyanın universal işarəsi kimi çıxış edir. Nəsil tamqasınıalan türk onunla birgə sosial vərəsəliyyə daha geniş həcmdə malik olurdu, nəinki, deyək ki, ailə herbinə varisolan avropalı cəngavər. Ona görə də çox çətinliklə demək olar ki, herb Avropa tamqasıdır.«Avropa tarixində ilk herb kimi adətən 1127-ci ildə qalxan uzərindəki herbi qəbul edilir (8,199). Buqraf Anjuyski və hersoq Normanski Joffruaya məxsus olan üzərində mavi fonda qızıl şirlər təsvirləri iləbəzədilmiş herbdir. Lakin daha erkən dövrlərdə - ilk səlib yürüşü zamanı (1096-1099) Boduen Flandrskiyə aidolan üzərində qartal şəkilli qızıl qalxan da mövcud olub. O, bütün yürüşlərdə həmin qalxanın öndə aparılmasınıəmr etmişdi».(9,s.17). Nəhayət, Avropa kübar hakimiyyətinin ilk rəmzi Frank kralı 1-ci Xlodviqə (456-511) aidolan heraldik zambaqdır. Adı çəkilən hər üç şəxsiyyət Merovinlər-Plantaqenetlər nəslinə aiddirlər. Məs bunəslin adı ilə Avropa ənənəsi olan Müqəddəs Qraal, Sanqraal əfsanəsini əlaqələndirirlər. Buna belə izah etməkolar: heraldika - bu və ya digər nəslin , insan cəmiyyətinin Sanqraal misteriyasına mənsubluğunu müəyyən edənxüsusi işarələr sistemidir. Sadə dillə desək heraldika - Qraal-dikadır.Biz belə hesab edirik ki, Sanqraal məfhumu öncədən yazıda «Thangroyal» və daha dəqiq «Thangreyil», yəni «Tenqri il», Tenqri ili» və ya «Tenqri yol» - Tenqri yolu metafizik nöqteyi-nəzərdən eyni anlamdır.Bu söz birləşməsi ilin əsas bayramı, Müqəddəs Yul, 25 dekabr , qış ayları keçirilən bayram haqqındadır. Türkənənəsində bu tarix Tenqrinin dünyaya gəlməsinə təsadüf edir. Beləliklə, Müqəddəs Qraal sirri - ibtidai təqvimmisteriyası, illik sikl, müqəddəs yaranış qanunları, zamanda məkan konvertasiyası prinsipləridir.Lələklilərə qayıdaq. Tarqitayın quş və ilanla bağlılığı eyni zamanda onu qanadlı ilan hesab etməyəimkan verir. Bu Mesoamerika hindularında Kukulkan surətidir. Hindular bütün heraldikalarını öz üzərilərindədaşıyıblar: hər bir əsgər, quş lələklərindən ibarət olan baş geyimində ilan kimi hərəkət edərkən böyük tanrıKukulkana bənzəyirdi.Amma Kukulkan (Ketsalkoatl) – sadəcə mifik personaj deyil. Onun sürətində Mesoamerikahindularının günəş sisteminin aktivliyinin qısa və uzun sikllərinə aid biliklər kodlaşmışdır. Qədim mədəniyyətəgörə bu ölüm və dirim məsələsidir. Günəşin aktivliyin artması və azalması nəslin artması və məsulun artıb vəazalmasına gətirib çıxardır. Bu gün əgər kompyuter qrafikasıyla müəyyən ardıcıllıqla günəş sisteminin pik vəminimumlarını birləşdirsək qanadlı ilan şəkli aydın görünər…Mədəni qəhrəmanların tipologiyasının təhlili göstərdi ki, qanadlı ilan surəti Qilqamış, Herakl, Qorqudvə başqaları kimi Avropa xalqlarının mifoloji personajlarına arxalanır. (10,s.3-20) Onların hamısı semiotikbənzər qəhrəmanlıqlar göstərirlər, bilavasitə təqvimlə əlaqəlidirlər. Demək olar ki, onların qəhrəmanlıqsüjetində əsas rolu ilan və qartal, şir və qurd – ən geniş yayılşmış heraldik fiqurlar oynayır. Şumermədəniyyətində qanadlı şir və şir qartal sürətləri mesoamerikalı hindularda Kukulkan və ya Ketsalkoatl adlı525