Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────50-ci illərin axırlarında Azərbaycan SSR-in dövlət, partiya və hökumət rəhbərləri bilavasitə sovet rəhbərlərininkəskin müdaxiləsi ilə vəzifədən uzaqlaşdırıldılar?Təkcə o dövr tariximiz üçün deyil, ümumi taleyimiz üçün də əhəmiyyətli olan belə çoxsaylı suallara bukitabda cavab verməyə cəhd göstərilmiş və istənilən nəticə alınmışdır. Düzdür, həmin məsələlər zaman-zamanAzərbaycan tarixçilərinin, ədəbiyyat və dilşünas alimlərinin, tədqiqatçı jurnalistlərin bu və ya digər anlamdanşərhlərinin obyekti olmuşdur. Bu kitabın dəyəri ondadır ki, burada yüzlərlə səhifələrdə həmin dövr ardıcıllıqla,məntiqi praktik-nəzəri ümumiləşdirmələrlə, aydın, şirin publisist üslub ilə calaqlanmışdır və vizual şəkildəcanlandırılmışdır. Yaxşı sözdür ki, tarixçi baş verənləri hərb döyüşündə rəşadət göstərmiş əsgərdən daha səhihnəzərə çarpdırır.Kitabda dramatik vəziyyətin əsasında dayanan məsələ - milli dil statusunun tarixinə müraciət, qısa desək,belə xarakter daşıyır: ötən yüzilliyin ortalarında elmin, sənətin inkişafında tərəqqiyə nail olmuş xalqda milliözünüdərk prosesi dərinləşmişdi. Bununla baş vermiş fövqəladə siyasi hadisənin qaçılmaz olduğu iqrar edilir,sonra hadisənin şərhi başlanır."1954-cü ilin əvvəllərində respublikada yeni rəhbərlik formalaşdırıldı. Azərbaycan KP-nin XXqurultayında MK-nın birinci katibi seçilən İ.Mustafayev, respublika Nazirlər Sovetinin sədri təyin olunanS.Rəhimov və Azərbaycan Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinə başçılıq edən M.İbrahimov partiya, təsərrüfat vəmədəniyyət sahəsində rəhbərliyə gəldilər. Onların keçmişi XX əsrin 3040-cı illərində ölkədə, o cümlədənrespublikada baş vermiş Stalin repressiyaları ilə bağlı olmadığından, tərcümeyi-halları bir növ təmizolduğundan, Azərbaycanın yeni rəhbərliyi Sovet İttifaqında gedən siyasi proseslərin dərinləşməsində maraqlıidilər. Ona görə də onlar M.C. Bağırovun həbsindən sonra əsasən Bakı şəhərinin partiya təşkilatında çoxluqtəşkil edən qeyri-azərbaycanlıların, yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək özlərini Bağırov rejiminin qurbanlarıkimi təqdim etmək cəhdlərinin qarşısını ala bildilər və bütövlükdə ölkədə başlanmış prosesləri Azərbaycanınmilli maraqlarına istiqamətləndirməyə başladılar".HaşiyəBir xalqın tez bir zaman içərisində parçalanması, amansız şəkildə qarşılıqlı ittihamı, bəlkə də tariximizdəbənzəri olmayan dəhşətli hadisə idi. Nəinki Bağırov dövründə mötəbər vəzifə tutmuş kommunistlər, böyük birsəlahiyyəti olmayan komsomol başçıları da rəqiblərini sıradan çıxarmaq üçün nələrə əl atmırdılar?! Komsomolplenumunun iştirakçısı kimi onu deyə bilərəm ki, kənd rayonlarından olan plenum üzvləri olmasaydı, NazimHacıyev kimi milli qan daşıyan gənc kadrların bir çoxu sıradan çıxarılacaqdı. Bunu da deməliyəm ki, əksmövqedə dayananlar təkcə qeyri-azərbaycanlılar deyildi, rusdilli "özümüzünkülər" lap tüğyan edirdilər. Kitabıdiqqətlə oxuyanda belələrinin milli dil statusu hərəkatında da əyintili mövqeləri nəzərə çarpır.Müəllifin yuxarıdakı şərhinə, onun özünün əsər boyu vurğuladığı həqiqəti əlavə etmək istərdik. Düzdür,təyinatda hər bir siyasi rəhbərin fəaliyyət dairəsi konkret müəyyənləşdirilmişdi, ancaq onlar bu çərçivələri keçib,milli məsələdə ümumi, yekdil bir qərar ətrafında birlik yaratmağa başladılar. Və bunun sayəsində 1956-cı ilinavqustunda respublika konstitusiyasına dövlət dili haqqında xüsusi maddə əlavə edildi.Beləliklə, 1954-cü ilin əvvəllərindən etibarən 1959-cu ilin ortalarına qədər respublikada siyasi həyatıncanlanmasına, millətin və onun mənəvi dəyərlərinin dirçəlməsinə rəvac verildi."1956-cı ilin yazında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri M.İbrahimov Azərbaycan diliməsələsini hüquqi müstəviyə keçirməyə təşəbbüs göstərdi. İlk dəfə o, bu məsələni 1956-cı ilin iyununda AliSovetdəki Kabinetində İ.Mustafayevlə ikilikdə müzakirə etdi. İ.Mustafayev prinsip etibarilə məsələ ilə razılaşdıvə MK bürosunda müzakirə etməyi zəruri saydı... Məsələnin şifahi şəkildə fikir mübadiləsinə çıxarılacağınısöylədi. 1956-cı ilin iyul ayının ilk günlərində Azərbaycan dilinin dövlət dili olması ilə bağlı Konstitusiyayatəklif edilən dəyişikliklərin layihəsi Azərbaycan KP MK-da müzakirə edilib bəyənildi və M.İbrahimovatapşırıldı ki, məsələni SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti ilə razılaşdırsın. M.İbrahimov elə həmin ay, iyulun 17-dəMoskvada olarkən bu işin öhdəsindən gəldi və məsələni SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədriK.Y.Voroşilovla razılaşdırdı".Nəticədə Azərbaycan dili Azərbaycan SSR-in dövlət dili kimi qanunla təsbit olundu. 151-ci maddədədeyilirdi: Azərbaycan SSR-in dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan SSR ərazisində yaşayıb azlıq təşkiledən millətlərin həm öz mədəniyyət idarələrində, həm də dövlət idarələrində ana dilini sərbəst inkişaf etdirməkvə işlətmək hüququ təmin edilir.403