Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────9 noyabr Azərbaycan bayrağı günüdürXalis Azərbaycan sözü olan bayraq ümumtürk mənşəlidir. Bu söz Mahmud Kaşkarlının məşhur“Divani - lüğat -it - türk” (XI əsr) əsərində müasir mənada və bayrak // batrak fonetik variantlarında qeydolunmuşdur. Bayraq sözü istər qədim, istərsə də müasir türk dillərinin əksəriyyətində eyni mənadadır.Araşdırıcıların fikrincə, batırak “batrak”, “bayrak” semantik struktur təkamül modeli əsasında batır - batırmaq,sancmaq felindən törəmişdir. Bayraq sözü ilə yanaşı tuğra, buncuq, sancaq sözü də işlənmşdir ki, o da sancmaqfelindən törəmişdir.Dövrün, dövlətin, hadisələrin ən önəmli əlamətlərini özündə əks etdirən bayraqlar mühüm tarixiabidədir. Bayraqda ideoloji, siyasi, sosial, sinfi, dini, milli və digər ideyalar dahi cəmləşmiş formadatəcəssümünü tapır.Arxeoloji tapıntılar Azərbaycan ərazisində standart formalı bayraqların hələ tunc dövründə (b. e. ə. IVminillik - II minillik) istifadə edilmədiyini təsdiq edir. Şəmkir və Şəki rayonlarında aparılan arxeoloji qazıntılarzamanı aşkar edilmiş buynuzlu maral, üzərində səkkizguşəli ulduz, şüalanan günəş və müxtəlif həndəsi naxışlarolan dairəvi lövhə və başqa formalı tunc ştandartlar, çox güman ki, qəbilə başçısının və ya hökmdarhakimiyyətinin rəmzini təmsil edir. Tapılmış ştandartların əksəriyyəti buynuzlu heyvan təsvirləridir. B.e.ə. VIII-VII əsrlərə aid Manna qalalarını təsvir edən asur relyefində də belələrinə rast gəlinir. Çox güman ki,dövlətçiliyimizin rəmzi sayılan bu formalı ştandartlar tilsim rolunu oynamışdı. Bu gün Azərbaycanda qapı vədarvazaların yuxarılarına, divar və barılara bərkidilən keçi və qoç buynuzları, heyvan (it, at, maral) kəllələri bədnəzərdən, bəd əməllərdən qoruyan nişan və tilsim kimi istifadə olunur.Azərbaycan bayrağının tarixi qədimdir. 5 minillik dövlətçilik tarixinə malik və dünyanın ən qədim insanməskənlərindən biri olan bu diyarın ilk dövlət qurumlarından başlamış dövlətçiliyimizin davamı olan sonrakıdövrlərdə dövlət idarəçiliyi mədəniyyətini daha da yüksəlmişdir. Bayraqlar dövlətçiliyimizin ən önəmliəlamətlərindən M. Kalankətli “Albaniya tarixi” əsərində həm albanların, həm də ilk orta əsrlərdə onlarla döyüşmeydanında qarşılaşan türklərin bayraqlarının təsvirləri vardır. Əjdaha və quş formasında olan bu cürbayraqların gövdə hissəsi ipək parçadan olmuş, gümüşdən olan bayraq sapı isə əfsanəvi heyvanın başını əksetdirmişdi. Buna bənzər bayraqlar erkən orta əsr Avropasında və digər Şərq ölkələrində də geniş yayılmışdır.Bayraqlar həm də hərbi əhəmiyyət daşımışdır. Döyüş zamanı bayraq xüsusi qaydada qorunmuş,bayrağın enməsi və ya düşmən əlinə keçməsi məğlubiyyəti göstərmişdi. “Kitabi Dədə Qorqud”da düşmənhücumunun qisasını ala bilən Salur Qazanın qardaşının “Kafərin tuğ ilə sancağını (yəni bayrağı) qılıncladı”ğı və“yerə saldı”ğı göstərilir.Ərəb xilafətinin tənəzzülündən sonra - IX əsrin ortalarından başlayaraq Qafqazda, habelə, bütün Yaxınvə Orta Şərqdə türk - islam imperiyasının rolu artmağa başlamış, türk-islam sülalərinin idarə etdikləri dövlətlərtəkcə Azərbaycanın, bütövlükdə, Cənubi Qafqazın deyil, bütün Yaxın və Orta Şərqin dövlətçilik tarixində izqoymuşlar. Şübhəsiz ki, türk-islam sülalələrinin, onların qurduqları dövlətin milli simvolu kimi bayraqları daolmuşdur.Azərbaycan dövlətinin təkamülündə paytaxtı Təbriz olan mərkəzləşdirilmiş Səfəvilər dövlətinin öz yerivardır. Bu dövlətin bayrağındakı təsvirlər - şir, arxada isə insan üzünün günəş kimi təsviri (Şiri-Xurşid)dövlətin milli ənənələrə və qədim tarixə söykəndiyini göstərir.Azərbaycan xanlıqlarının özünün xüsusi bayrağı olmuşdur. Onlar müxtəlif xarakterli olub müstəqildövlətçiliyimizin rəmzi kimi də əhəmiyyət kəsb edir. Bu bayraqlar hələ XIX yüzilin əvvəlindən başlayaraqmüxtəlif yollarla Azərbaycandan çıxarılmış, 1888-ci ildə Tiflisdə açılan Qafqaz Hərbi Tarix Muzeyinəverilmişdir.AXC hakimiyyətinin ilk illərində - 1919-cu ilin aprel ayının əvvəllərində Azərbaycanın dövlətçiliktarixini əks etdirən bayraqların vətənə qaytarılması məsələsi ortaya çıxmış, hərbi nazir, tam artilleriya generalıS. Mehmandarovun göstərişi ilə Baş Qərargah tərəfindən Azərbaycanın Gürcüstandakı attaşesi olanpodpolkovnik Məmmədbəy Əliyevə Tiflis muzeyində saxlanılan Azərbaycana aid bayraq və başqa dövlətçilikrəmzlərinin Bakıya qaytarılması haqqında Gürcüstan hökumətindən razılıq alınması təklif edilmişdir. Bu məsələ1920-ci il iyun ayında Azərbaycanda Dövlət Muzeyi yaradılandan sonra Birinci Ümumazərbaycan diyarşünaslıqqurultayında (sentyabr 1924) yenidən gündəmə gəlmiş, elə həmin il Azərbaycan Dövlət (Tarix) Muzeyixanlıqlara, çar ordusunda xidmət edən azərbaycanlı generallara və ayrı-ayrı müsəlman alaylarına məxsusbayraqlar ələ edə bilmişdi.91