Azərbaycanın dövlət rəmzlərinə və atributlarına dair məqalələr

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Ceyhun Mollazadə,İlham Məmmədzadəİslam Azərbaycanda:Tendensiyalar və perespektivlərXülasəAzərbaycanda İslam dəyərinin artmasına baxmayaraq bu gün o, mühüm siyasi gücü təmsil etmir, çünkiölkədə islam elitaları yaradılmayıb. Bununla belə ölkədə müasirləşmə və transformasiya proseslərindəmüsəlmanların iştirakı olmadan müsbət nəticələr gözləmək çətindir. Hələ ki İslamda gedən dəyişikliklərdemokratik transformasiyalara daxil edilmir. Post-sovet ölkəsində İslamın modernləşdirilməsi əsasən islamqüvvələrinin asılı mövqeyə razı olmayaraq ölkədəki siyasi və ictimai həyatında fəal iştirak etməsinəçalışmalarıla bağlıdır. Lakin modernləşmə kimi görünən belə iştirak, canatma Azərbaycanı avrointeqrasiyaproseslərindən, “YENİ QONŞULUQ” siyasətindən kənarlaşdıra bilər. Bu mövzuya olan maraq bir sıra həmxarici, həm də daxili xarakterli şəraitlərdən irəli gəlir. Qeyd edək ki, qonşu Türkiyə, İran və hətta SəudiyyəƏrəbistanı İslamdakı proseslərə təsir edirlər. Bu təsir obyektiv xarakter daşıyır, çünki o, geosiyasi vəziyyətəbağlıdır, lakin bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. O, modernləşməli olan dini elitaların arzularına təsir edir ki, dinielitaların aşkara çıxmasına və fərqləndirilməsinə təkan verir. Azərbaycanda sünnülərə və şiələrə fərqləndirməmövcud olub və şiələr çoxluq təşkil edib. Lakin xarici təsir indi bu bölgüyə orijinallıq gətirir. İş ondadır ki, rusimperiyası və Sovet İttifaqının strukturlarında olan Azərbaycan xüsusi İslam qəbul etmişdir. Ölkədə dininmüxtəlif formaları mövcud idi və siyasi cəhətdən dini təfəkkürün çəkisi(ləri) passiv idi. Məsələn, İranda ən azıXX əsrdə şiələr siyasi fəallığı ilə fərqlənirdi. Azərbaycandakı şiələr itaətkar idilər. Türkiyədəki sünnülər vəSəudiyyə Ərəbistandakı sünnülər (vahabilər) də siyasi cəhətdən fəaldır. çoxlu müsəlman ölkələrində sünnülər vəşiələr arasında dəyişikliklərin dağıntı ilə nəticələndiyini nəzərə alsaq, xarici təsirin belə bir fəallaşmasıtəhlükəlidir. Onun təhlükəsi odur ki, Azərbaycandakı İslamda gedən prosseslər nəinki dini elitalarda, həmçininuzunmüddətli planda dini kütlə arasında gedən prosesləri fəallaşdırır, dövlət isə bu fəallığının “drenaj”ı üçünmüsbət vasitələrin hazırlanmasında aciz görünür. Hakimiyyət ümüd edir ki, Sovet hakimiyyətinintexnologiyalarını tətbiq etməklə dini elitalar, dinin kütlənin üzərində nəzarətini təmin edəcək və onlar bunəzarətlə barışacaq. Müsahibələr (sorğular) göstərir ki, onlar nəzarət olunur. Lakin eyni zamanda bir sıra hallargöstərir ki, biznes tezliklə dəyişəcək.Elitaların arasında kütlələri artıq fəallaşdırmağa bacaran alternativə bir əks elita yaranıb. Bu günkü rejim vəformalaşmış vətəndaş cəmiyyəti hakimiyyət və siyasi müxalifət arasında vətəndaş cəmiyyətinin zəifliyinimüəyyən edən problemlər var. Dünyəvi müxalifətə görə də onlar bu fəaliyyətə qatılmaya bilərlər. Belə şəraitdəmüsəlmanların fəallaşmasında təhlükə var. Cədidzm ideyaları həm şiə elitaların, həm də sünnü elitalarıniçərisinə nüfuz etmişdir. Lakin sünnü kontr-elitaları daha fəaldır. Bundan başqa şiə elitalarının (akademik İslam)hissələri şiəliyin əsas tezisindən imtina edir. Xarizmatik rəhbərliyin olmaması elitaların transformasiyasını qırır.TəqdimatBu işdə Azərbaycanda İslamın transformasiyasının perspektivləri tədqiq olunur, dini elitalarda gedənproseslər, yeni dini sektaların fəaliyyəti və qruplaşmalar təhlil edilir. Xarici faktorun təsiri (Türkiyə, İran,Səudiyyə Ərəbistanı), eyni zamanda, müsahibənin köməyilə elitaların fəaliyyəti yerli İslamın proseslərini nədərəcədə əks etdirdiyi sualı tədqiq olunur.Bu tədqiqatın əsas nəticələri aşağıdakılardır: Türkiyənin Azərbaycana artan təsiri sünnü elitaların daha fəalolması ilə, Azərbaycanda sünnülərin sayının artması ilə nəticələnir. İctimai şüurun problemlərini, ölkənin necətransformasiya olunmasını başa düşmək üçün müsəlman şüurunun, ənənəsinin, tarixi təcrübəsinin reaksiyalarınınəzərə almaq vacib olacaq. Bu məqsədlə rus imperiyası, Sovet İttifaqı vaxtında Azərbaycanda cədidizmin tarixi,ölkədə müsəlman institutlarının tarixi funksiyası tədqiq olunur. Lakin onların dindarların şüura təsiriqloballaşma proseslərilə dəyişdirilir .Türkiyənin təsiri ona gətirib çıxardır ki, şiələr bəzi tarixi adət-ənənələrdən imtina edirlər. Şiə elitaları(böyük dərəcədə akademik İslam) türk sünnülüyünün təsiri altına düşürlər.Elitaların zəifliyi hakimiyyət orqanlarının təsirindən qurtulmasını mümkün etmir. Eyni zamanda mətbuatınmonitorinqi ona dəlalət edir ki, yerli İslamda fəaliyyət mövcuddur. Sorğu bu tezisi təsdiqləmir. Hər halda,sorğuda keçmiş adamların əksəriyyəti razılaşır ki, İslamın siyasətləşməsinə, dini partiyalara (sektalara və s.)494