AzÉrbaycanÄ±n dÃ¶vlÉt rÉmzlÉrinÉ vÉ atributlarÄ±na dair mÉqalÉlÉr

More documents

Recommendations

Info

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────Ceyhun Mollazadə,İlham Məmmədzadəİslam Azərbaycanda:Tendensiyalar və perespektivlərXülasəAzərbaycanda İslam dəyərinin artmasına baxmayaraq bu gün o, mühüm siyasi gücü təmsil etmir, çünkiölkədə islam elitaları yaradılmayıb. Bununla belə ölkədə müasirləşmə və transformasiya proseslərindəmüsəlmanların iştirakı olmadan müsbət nəticələr gözləmək çətindir. Hələ ki İslamda gedən dəyişikliklərdemokratik transformasiyalara daxil edilmir. Post-sovet ölkəsində İslamın modernləşdirilməsi əsasən islamqüvvələrinin asılı mövqeyə razı olmayaraq ölkədəki siyasi və ictimai həyatında fəal iştirak etməsinəçalışmalarıla bağlıdır. Lakin modernləşmə kimi görünən belə iştirak, canatma Azərbaycanı avrointeqrasiyaproseslərindən, “YENİ QONŞULUQ” siyasətindən kənarlaşdıra bilər. Bu mövzuya olan maraq bir sıra həmxarici, həm də daxili xarakterli şəraitlərdən irəli gəlir. Qeyd edək ki, qonşu Türkiyə, İran və hətta SəudiyyəƏrəbistanı İslamdakı proseslərə təsir edirlər. Bu təsir obyektiv xarakter daşıyır, çünki o, geosiyasi vəziyyətəbağlıdır, lakin bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. O, modernləşməli olan dini elitaların arzularına təsir edir ki, dinielitaların aşkara çıxmasına və fərqləndirilməsinə təkan verir. Azərbaycanda sünnülərə və şiələrə fərqləndirməmövcud olub və şiələr çoxluq təşkil edib. Lakin xarici təsir indi bu bölgüyə orijinallıq gətirir. İş ondadır ki, rusimperiyası və Sovet İttifaqının strukturlarında olan Azərbaycan xüsusi İslam qəbul etmişdir. Ölkədə dininmüxtəlif formaları mövcud idi və siyasi cəhətdən dini təfəkkürün çəkisi(ləri) passiv idi. Məsələn, İranda ən azıXX əsrdə şiələr siyasi fəallığı ilə fərqlənirdi. Azərbaycandakı şiələr itaətkar idilər. Türkiyədəki sünnülər vəSəudiyyə Ərəbistandakı sünnülər (vahabilər) də siyasi cəhətdən fəaldır. çoxlu müsəlman ölkələrində sünnülər vəşiələr arasında dəyişikliklərin dağıntı ilə nəticələndiyini nəzərə alsaq, xarici təsirin belə bir fəallaşmasıtəhlükəlidir. Onun təhlükəsi odur ki, Azərbaycandakı İslamda gedən prosseslər nəinki dini elitalarda, həmçininuzunmüddətli planda dini kütlə arasında gedən prosesləri fəallaşdırır, dövlət isə bu fəallığının “drenaj”ı üçünmüsbət vasitələrin hazırlanmasında aciz görünür. Hakimiyyət ümüd edir ki, Sovet hakimiyyətinintexnologiyalarını tətbiq etməklə dini elitalar, dinin kütlənin üzərində nəzarətini təmin edəcək və onlar bunəzarətlə barışacaq. Müsahibələr (sorğular) göstərir ki, onlar nəzarət olunur. Lakin eyni zamanda bir sıra hallargöstərir ki, biznes tezliklə dəyişəcək.Elitaların arasında kütlələri artıq fəallaşdırmağa bacaran alternativə bir əks elita yaranıb. Bu günkü rejim vəformalaşmış vətəndaş cəmiyyəti hakimiyyət və siyasi müxalifət arasında vətəndaş cəmiyyətinin zəifliyinimüəyyən edən problemlər var. Dünyəvi müxalifətə görə də onlar bu fəaliyyətə qatılmaya bilərlər. Belə şəraitdəmüsəlmanların fəallaşmasında təhlükə var. Cədidzm ideyaları həm şiə elitaların, həm də sünnü elitalarıniçərisinə nüfuz etmişdir. Lakin sünnü kontr-elitaları daha fəaldır. Bundan başqa şiə elitalarının (akademik İslam)hissələri şiəliyin əsas tezisindən imtina edir. Xarizmatik rəhbərliyin olmaması elitaların transformasiyasını qırır.TəqdimatBu işdə Azərbaycanda İslamın transformasiyasının perspektivləri tədqiq olunur, dini elitalarda gedənproseslər, yeni dini sektaların fəaliyyəti və qruplaşmalar təhlil edilir. Xarici faktorun təsiri (Türkiyə, İran,Səudiyyə Ərəbistanı), eyni zamanda, müsahibənin köməyilə elitaların fəaliyyəti yerli İslamın proseslərini nədərəcədə əks etdirdiyi sualı tədqiq olunur.Bu tədqiqatın əsas nəticələri aşağıdakılardır: Türkiyənin Azərbaycana artan təsiri sünnü elitaların daha fəalolması ilə, Azərbaycanda sünnülərin sayının artması ilə nəticələnir. İctimai şüurun problemlərini, ölkənin necətransformasiya olunmasını başa düşmək üçün müsəlman şüurunun, ənənəsinin, tarixi təcrübəsinin reaksiyalarınınəzərə almaq vacib olacaq. Bu məqsədlə rus imperiyası, Sovet İttifaqı vaxtında Azərbaycanda cədidizmin tarixi,ölkədə müsəlman institutlarının tarixi funksiyası tədqiq olunur. Lakin onların dindarların şüura təsiriqloballaşma proseslərilə dəyişdirilir .Türkiyənin təsiri ona gətirib çıxardır ki, şiələr bəzi tarixi adət-ənənələrdən imtina edirlər. Şiə elitaları(böyük dərəcədə akademik İslam) türk sünnülüyünün təsiri altına düşürlər.Elitaların zəifliyi hakimiyyət orqanlarının təsirindən qurtulmasını mümkün etmir. Eyni zamanda mətbuatınmonitorinqi ona dəlalət edir ki, yerli İslamda fəaliyyət mövcuddur. Sorğu bu tezisi təsdiqləmir. Hər halda,sorğuda keçmiş adamların əksəriyyəti razılaşır ki, İslamın siyasətləşməsinə, dini partiyalara (sektalara və s.)494
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsininPREZİDENT KİTABXANASI──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────ehtiyac var. Vahabilər (Səudiyyə Ərəbistan) və həmçinin şiələr (cənubi Azərbaycan) çox fəaldırlar. Bu prosesdəİran bölgədə çox fəal rol oynayır.Layihənin əhəmiyyəti ondadır ki, ölkədəki demokratiyalaşma cəmiyyətin siyasiləşməsini gücləndirir.Üstünlüyü müsəlmanlardan ibarət ölkə həmçinin şiələrə və sünnülərə bölündüyünə görə, siyasiləşmə dinipartiyaların hakimiyyət uğrunda fəaliyyətinə qadağanın olmasına baxmayaraq müsəlmanların fəallaşmasına vəmübarizəsinə gətirəcək. Eyni zamanda, aydındır ki, dövlət ola bilsin ki, İslamın siyasiələşməsinə müqavimətgöstərməyəcək. Buna görə də bir tərəfdən yerli İslamda və dini elitalarda baş verən prosesləri izləmək lazımdır,digər tərəfdən isə, dünyəvi vətəndaş cəmiyyətinin dini vətəndaş cəmiyyəti ilə əlaqəsinin yaradılması üçündəstəyə ehtiyac var.1 Əsas müddəalar2 Giriş3. Tarixi fon3.1 Azərbaycanda İslam ənənəsinin qısa tarixi3. 2 Azərbaycan ziyalıları və milliyyətçilik – dini və etnik əsas3.3 Erkən XX əsr Azərbaycanda Cədidçiliyin siyasətləşməsi: İslamın pantürkizmə və milliyyətçiliyətabeçiliyi3.4 Sovet Azərbaycanında İslam və millət4. Sovet Azərbaycanında İslama xarici təsir5. İslam siyasətləşməsiDini siyasi partiyaların meydana gəlməsiCavab: dövlət, dini, akademik və ictimai perspektivlərAzərbaycanda İslamın modernləşməsi6.1 Fon6.2 Qloballaşma və modernləşməGələcək ssenarilər7.1 Nikbin ssenarilər7.2 Bədbin ssenarilər7.3 Realist ssenarilər8. Nəticə1. Əsas müddəalarMüasir milli dövlət kimi Azərbaycanın inkişafı azərbaycanlıların həm dini, həm də etnik mənsubiyyətibaxımından öz-özünü təhliletmə və orijinallığı ilə sıx bağlıdır. Azərbaycanın siyasi və iqtisadi gələcəyininqabaqcadan xəbərvermə məsələsində əsas sual İslamın ölkədə oynayacağı rolu, eləcə də Azərbaycanın İslamıqəbul edəcəyinin formalarıdır.Azərbaycan İslamı modernist, liberal variantlarda üzə çıxacaq, yoxsa Vahabilik kimi xarici ideologiyalarAzərbaycan İslamını daha mühafizəkar, yaxud ekstremist istiqamətdə aparacaq? Əlavə olaraq, etnikmənsubiyyət məsələsi Azərbaycan siyasəti və mədəniyyəti üzərində aydın görünmür. AzərbaycanlılarınTürkiyədəki birdilli qardaşları ilə ənənəvi sıx əlaqələri olmuş, lakin kommunizmin süqutundan sonra İran vəƏrəb dövlətlərinin təsiri yenidən üzə çıxıb. Son olaraq, Sovet İttifaqının süqutu ilə Azərbaycan nəinki iqtisadicəhətdən, həm də intellektual mədəni və zehni cəhətdən qloballaşma təsirlərinə tezliklə məruz qalıb.Azərbaycanın qlobal iqtisadi birliyinin tam hüquqlu üzvü olub-olmaması qismən vətəndaşların qloballaşmayanecə baxmaqlarından asılıdır – mülayim dini və siyasi ideallar linzası vasitəsilə və ya mühafizəkar və ənənəviantiqərb linza vasitəsilə.Bu iş, ilk növbədə, Azərbaycanda dini, etnik və ideoloji cəmiyyətlərin tarixini araşdırır. Xüsusən də, keçmişSovet Mərkəzi Asiya respublikalarındakı sünnülərlə müqayisədə biz azərbaycanlıların şiə İslama olanözünəməxsus bağlılığının bir yerə cəmləşdiririk. Bu əsər Azərbaycanda müasir müsəlman fəlsəfimüzakirələrinin köklərini, xüsusən təqlid (mühafizəkar sələfçilik) və ictihad (liberal sələfçilik) tərəfdarlarıncədidiçilər arasında gedən mübahisələri izləyir. İslamın mümkün modernləşməsi barədə sualların bumübahisələr mərkəzində olması regionun tarixində təkrar-təkrar nümayiş olunub və biz müasir Azərbaycantarixində və siyasətində bu mövqeləri müdafiə edən əsas fiqurları cızırıq. Biz bu gün Azərbaycanda əsas islamçı495
Page 1 and 2:
Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 3 and 4:
Page 5 and 6:
Page 7 and 8:
Page 9 and 10:
Page 11 and 12:
Page 13 and 14:
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
Page 27 and 28:
Page 29 and 30:
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35 and 36:
Page 37 and 38:
Page 39 and 40:
Page 41 and 42:
Page 43 and 44:
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
Page 201 and 202:
Page 203 and 204:
Page 205 and 206:
Page 207 and 208:
Page 209 and 210:
Page 211 and 212:
Page 213 and 214:
Page 215 and 216:
Page 217 and 218:
Page 219 and 220:
Page 221 and 222:
Page 223 and 224:
Page 225 and 226:
Page 227 and 228:
Page 229 and 230:
Page 231 and 232:
Page 233 and 234:
Page 235 and 236:
Page 237 and 238:
Page 239 and 240:
Page 241 and 242:
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
Page 277 and 278:
Page 279 and 280:
Page 281 and 282:
Page 283 and 284:
Page 285 and 286:
Page 287 and 288:
Page 289 and 290:
Page 291 and 292:
Page 293 and 294:
Page 295 and 296:
Page 297 and 298:
Page 299 and 300:
Page 301 and 302:
Page 303 and 304:
Page 305 and 306:
Page 307 and 308:
Page 309 and 310:
Page 311 and 312:
Page 313 and 314:
Page 315 and 316:
Page 317 and 318:
Page 319 and 320:
Page 321 and 322:
Page 323 and 324:
Page 325 and 326:
Page 327 and 328:
Page 329 and 330:
Page 331 and 332:
Page 333 and 334:
Page 335 and 336:
Page 337 and 338:
Page 339 and 340:
Page 341 and 342:
Page 343 and 344:
Page 345 and 346:
Page 347 and 348:
Page 349 and 350:
Page 351 and 352:
Page 353 and 354:
Page 355 and 356:
Page 357 and 358:
Page 359 and 360:
Page 361 and 362:
Page 363 and 364:
Page 365 and 366:
Page 367 and 368:
Page 369 and 370:
Page 371 and 372:
Page 373 and 374:
Page 375 and 376:
Page 377 and 378:
Page 379 and 380:
Page 381 and 382:
Page 383 and 384:
Page 385 and 386:
Page 387 and 388:
Page 389 and 390:
Page 391 and 392:
Page 393 and 394:
Page 395 and 396:
Page 397 and 398:
Page 399 and 400:
Page 401 and 402:
Page 403 and 404:
Page 405 and 406:
Page 407 and 408:
Page 409 and 410:
Page 411 and 412:
Page 413 and 414:
Page 415 and 416:
Page 417 and 418:
Page 419 and 420:
Page 421 and 422:
Page 423 and 424:
Page 425 and 426:
Page 427 and 428:
Page 429 and 430:
Page 431 and 432:
Page 433 and 434:
Page 435 and 436:
Page 437 and 438:
Page 439 and 440:
Page 441 and 442:
Page 443 and 444: Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 493: Azərbaycan Respublikası Prezident
Page 545 and 546:
Page 547:
show all

AzÉrbaycanÄ±n dÃ¶vlÉt rÉmzlÉrinÉ vÉ atributlarÄ±na dair mÉqalÉlÉr

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

AzÉrbaycanÄ±n dÃ¶vlÉt rÉmzlÉrinÉ vÉ atributlarÄ±na dair mÉqalÉlÉr