Het beleid inzake unieke regionale talen

5
6
Het Fries in Nederland
school wordt het Fries voor het eerst in de school, echter buiten de reguliere
lesuren, onderwezen (Underwyskommisje, 1908:1). 5
Voor wat betreft het Fries in het officiële verkeer stelt de Jongfryske
Mienskip, opgericht in 1915, als eerste Friese organisatie de relatie tussen
taalgebruik en staatsinrichting centraal. De Jongfryske Mienskip bepleit een
vrij gebruik van de Friese taal in het bestuurlijk verkeer en de rechtspraak.
Het gaat volgens de Mienskip om het respecteren van de rechten van de
eigen taal (Van Dijk, 1983:2). Het Kristlik Frysk Selskip streeft in zijn in
1935 geformuleerde programma van wensen naar een vrij gebruiken van het
Fries bij gemeenten en provincie, daartoe geïnspireerd door de geschriften
van zijn leidsman Eeltsje Boates Folkertsma, die zich in zijn werk
manifesteert als een voorstander van een federalistische staatsopbouw. In
een opzet waarin de provincie de mogelijkheden en de bevoegdheid heeft
om een Fries-nationaal beleid te voeren, zal het Fries de eerste officiële taal
van Fryslân kunnen worden (Van Dijk, 1983:2). 6
Zeventien jaar nadat het beginselprogramma van het Selskip foar Fryske
Tael- en Skriftekennisse het bevorderen van het Fries in het onderwijs
bepleit, wordt de invoering van het Fries als verplicht leervak op de lagere
school verwoord in het programma van het Boun fan Frysknasjonale
Selskippen, dat zich eveneens inzet voor de instelling van een leerstoel
Friese taal- en letterkunde aan de Groninger Rijksuniversiteit (Zondergeld,
Zeventien onderwijzers, waaronder twaalf hoofden van een lagere school en één onderwijzeres,
verzorgden het onderwijs van het Fries. In eerste instantie gaven zich 348 kinderen
voor de Friese lessen op, 297 vingen met het volgen van de lessen aan en 247 kinderen zouden
de lessen tot het einde volgen. Met het Friese onderwijs was een bedrag van bijna 1050 gulden
gemoeid. Daarvan vroegen de 793 lesuren een bedrag van ƒ 594,75. Dat wil zeggen dat ieder
lesuur aan personeelskosten een bedrag van vijfenzeventig cent vroeg (Underwyskommisje,
1908:1-6).
Eeltsje Boates Folkertsma (1893-1968) sluit zich in 1916 bij de Jongfryske Mienskip aan, om
daar in 1919 weer mee te breken. Vanaf 1924 is Folkertsma leider van het Kristlik Frysk
Selskip. Folkertsma maakt ook deel uit van de door Gedeputeerde Staten van Fryslân in 1949
ingestelde Provinciale Adviescommissie voor het Decentralisatievraagstuk. Hij bedankt echter
op 24 maart 1951 voor het lidmaatschap van die commissie, nog voor het uitkomen van het
commissie-advies. Het herstel van het vooroorlogse staatsbestel en daarmee de onbereikbaarheid
van zijn federalistische idealen, doen Folkertsma, onder meer voorzitter van
het Striidboun Fryslân Frij, besluiten zijn naam niet onder het eindadvies van de commissie
te zetten (Van der Schaaf, 1977:351). Folkertsma is één van de leidende figuren van de Friese
Beweging in het interbellum. Hij ziet zijn door de Bijbel geïnspireerde leiderschap als een
historische noodzaak. Vanaf 1926 geeft hij zijn onderwijzersschap op om zich voltijds aan de
Friese zaak te kunnen wijden (Zondergeld, 1978:77-78). Tijdens de oorlog is Folkertsma,
naast Ds. Jaap J. Kalma (1907-1991), één van de leden van de drie- en tweemanschappen die
de Friese Beweging zowel gaande als in zuiver vaarwater proberen te houden (Zondergeld,
1978:324-411). Na de oorlog is Folkertsma lid van de redactie van het literaire tijdschrift De
Tsjerne en is hij werkzaam als redactieraadslid van het Friesch Dagblad. Zie over E.B.
Folkertsma en zijn verschillende functies: M.J. de Haan, (red.) Man en Wurd, Ljouwert, 1970.
173