Het beleid inzake unieke regionale talen

4
5
Het Sorbisch in Duitsland
randgebieden doorgevoerde germanisering. Waar nodig wordt het Sorbisch
toegestaan. Sorbische geestelijken kunnen zich aan de Universiteiten van
Frankfurt aan de Oder en Wittenberg in het Sorbisch bekwamen. Aan dit
relatief tolerante beleid heeft het Sorbisch zijn eerste bloeiperiode te danken
(Marti, 1992:17).
Een tweede, centralistische en romantische, periode begint in 1815 en ein-
4
digt in 1933. Dat tijdvak wordt gekenmerkt door enerzijds een toenemend
centraal gevoerd anti-Sorbenbeleid, anderzijds door een groeiend Sorbisch
nationaal en taal-bewustzijn. In 1815 krijgen de Sorben te maken met een
voor de Sorbische eenheid nadelige territoriale opdeling, als de markgraafschappen
Nieder- en Oberlausitz, die sinds de Vrede van Praag van 1635 bij
5
Saksen horen, een deel van Pruisen worden. Dat betekent dat nog slechts
een vijfde deel van de Sorbische bevolking in Saksen te vinden is.
Bovendien verliezen de twee markgraafschappen hun zelfstandigheid. De
Niederlausitz wordt een deel van Brandenburg en het latere regeringsdistrict
Frankfurt aan de Oder. De Pruisische Oberlausitz gaat deel uitmaken van
Silezië en het latere regeringsdistrict Liegnitz (Pastor, 1997:17).
Het Pruisische beleid is gericht op de germanisering van niet-Duitstaligen.
Zo stelt het provinciaal bestuur in Frankfurt aan de Oder in 1818 een
verordening vast die de onderwijzers een “möglichst gründliche Verbreitung
der deutschen Sprache” opdraagt en het gebruik van het Sorbisch tot de
eerste schooljaren beperkt. Er komt een verbod op het uitgeven van
Sorbische studieboeken en in de Sorbischtalige gebieden worden
systematisch Duitstalige onderwijzers en geestelijken benoemd (Kunze,
1996:37). Van een direct verbieden is geen sprake, maar door toepassing
van het ‘Nichtbegünstigungs- Prinzip’ wordt geprobeerd het Sorbisch
overbodig te maken.
In 1860 is er, zonder dat het germaniseringsprincipe wordt losgelaten,
sprake van een wijziging van de gevolgde koers. Het onderwijzen van het
Marti (1992:16) noemt het jaar 1937 respectievelijk 1945 als het einde van de tweede door
hem onderscheiden periode. Het jaar 1937 is het jaar dat het Sorbische verenigingsleven wordt
verboden, maar het op repressie gerichte beleid van het nationaal-socialistische bewind vangt
reeds in 1933 aan. Daarom lijkt mij dat jaartal het meest passend om het einde van het tweede
onderscheiden tijdvak aan te duiden.
De nieuwe indeling heeft alles te maken met de nederlaag van Napoleon die voor zijn
bondgenoot Saksen het verlies van meer dan de helft van zijn territoir betekent.
Voor het begrijpen van de actuele verschillen tussen de zuidelijke Ober- en de noordelijke
Niederlausitz is het buitengewoon relevant dat de beide gebieden in de loop van hun bestaan
staatkundig bijna altijd tot verschillende bestuurseenheden hebben behoord. De indeling tussen
de tot Brandenburg behorende Niederlausitz en de tot Saksen behorende Oberlausitz geldt tot
op heden en is met het nieuw constitueren van de deelstaten in 1990 opnieuw bevestigd,
ondanks het Sorbische streven om de gehele Lausitz bij de nieuwe deelstaat Saksen onder te
brengen (Norberg, 1996:67; Marti, 1990:28).
301