Het beleid inzake unieke regionale talen

Gearfetting
- it feit dat foar alle oanbelangjende unike regionale talen belied ûntwikkele
is. Dat belied hat yn alle gefallen earst nei de Twadde Wrâldkriich in beskate
yntinsiteit krigen;
- it bestean fan in taalbeweging dy’t de foarstap ta de beliedsfoarming nommen
hat. De oarsprong fan dy bewegings leit yn de njoggentjinde ieu;
- de betsjutting fan de ynternasjonale diminsje foar de beliedsfoarming;
- it belang fan de gearstalling fan de pleitkoälysjes. Yn alle gefallen is it fan
fûneminteel belang dat aktoaren sûnder stimmacht it oparbeidzjen mei aktoaren
mei stimmacht foarelkoar witte te bringen;
- it tanommen belang fan de regionale oerheid. Yn alle gefallen nimt de
regionale oerheid in posysje yn de ‘inner circle’ fan it
beliedsfoarmingsproses yn;
- de noasje dat sûnder ynteraksje gjin belied ta stân komt;
- it feit dat yn gjin inkeld gefal de sintrale oerheid de kearnwearden fan de
pleitkoälysje foar it stypjen fan de status fan de oanbelangjende unike
regionale taal oernommen hat. Nearne wurdt op grûn fan de yntrinsike
merites fan in unike regionale taal belied foarme. Dêrfoaroer giet it yn alle
gefallen om in regeljen fan sekundêre aspekten yn it stelsel fan opfettings;
- it feit dat in analytyske hantearberens fan it beliedsûnderwerp hielendal of
foar it grutste part mist;
- it belang fan de eksterne faktoaren foar it beliedssubsysteem. Sûnder de
wurking fan stabile en dynamyske systeemskaaimerken soe de tydlike
ûntfanklikens fan de oerheid foar de winsken fan de taalgroep útbliuwe;
De analysearre taalbeliedssituaasjes ferskille fan elkoar as it giet om:
- de omfang fan it belied. Benammen it Sorbysk lit in relatyf grut tal regels
en in brede ynfrastruktuer sjen, dy’t ferklearre wurdt mei it earder troch de
DDR fierde belied, it yn de praktyk brochte mijen fan ûnwissens en it
tefoaren kommen fan maatskiplike diskriminaasje;
- yn hoefier oft de ynternasjonale diminsje fan belang is. Yn de Dútske gefallen
spilet de oanwêzigens fan Dútske minderheden bûten Dútslân in
opmerklike rol by it belied oangeande de minderheden yn Dútslân sels;
- de ynrjochting fan it belied. De Dútske taalgroepen hawwe ûnderwilens
allegearre streekrjocht tagong ta it ‘sintrum fan de macht’. De Friezen yn
Nederlân misse sa’n foarsjenning;
- de omfang fan de beliedsfoarming. De Nederlânske beliedsfoarming is
grutter en plurifoarmer as de Dútske ekwivalinten. Dy konstatearring stiet
net los fan de gruttens fan de oanbelangjende taalgroepen en it berikte
nivo oan foarsjennings;
455