Het beleid inzake unieke regionale talen

15
16
Het Fries in Nederland
De in 1937 voorzichtig begonnen wetgeving inzake het Fries zal eerst in
de jaren 1955 en 1956 door verdere wetgeving worden gevolgd. Die verdere
wetgeving wordt nodig geacht, nadat in 1951 met Kneppelfreed op 16
november van dat jaar de ‘Friese kwestie’ de nodige, ook landelijke
aandacht trekt en het denken over de plaats van het Fries in een
15
stroomversnelling komt (Van Dijk, 1983:4). De aanleiding tot en de
gebeurtenissen op 16 november 1951 in de Leeuwarder binnenstad, maken
duidelijk dat de negatie van het Fries door de in Fryslân werkzame
rechterlijke macht niet langer door met name de Friese intelligentsia wordt
16
getolereerd. Reeds een week na Kneppelfreed komt de
Zie voor de naar aanleiding van Kneppelfreed verschenen persartikelen: D.A. Tamminga,
Anne Wadman, De Friese Kwestie, Drachten, 1951.
De directe aanleiding tot Kneppelfreed is de rechtszaak tegen de hoofdredacteur van de Friese
Koerier Fedde Schurer (1898-1968) wegens zijn voor de kantonrechter van Heerenveen
beledigend geachte hoofdartikel van 19 oktober 1951. Daaraan voorafgaand was er reeds
publieke commotie inzake het wel of niet gebruiken van het Fries in de kringen van het Fries
Genootschap, en in samenhang daarmee, een uitgebreide discussie in de Leeuwarder Courant
over hetzelfde thema (Van der Schaaf, 1977:359-361). In zijn artikel noemt Schurer kantonrechter
mr. S.R. Wolthers de laatste man van de Zwarte Hoop. De aanleiding daartoe is de
onverbiddelijke houding van Wolthers tegenover het gebruik van het Fries zoals dat in een
tweetal rechtszaken naar voren komt. In het ene geval gaat het om het Fries gebruikende
melkboeren uit Oldeboorn, in het andere geval gaat het om de Fries sprekende Lemster
dierenarts S.F. van der Burg (Boomsma, 1998:24-38). De laatste heeft, volgens zijn aan de
Fryske Akademy gericht schrijven van december 1998, met zijn bekeuring niet alleen voor het
beginpunt van de gehele affaire gezorgd, maar ook zijn kennis Fedde Schurer voortijdig
geïnformeerd over welke houding hij tijdens het proces voor het Heerenveense kantongerecht
zou gaan innemen. Anders dan de recente mededeling van Douwe A. Tamminga doet vermoeden:
“It wie absolút gjin trochstutsen kaart: in pear minsken hiene allinne mar de rjochtsaak
bywenje wollen en hiene hielendal gjin ferlet om te fjochtsjen” (De Vries, 1999:123),
schreef Van der Burg de verschillende Friese studentengezelschappen aan om zich op de 16e
november 1951 naar Leeuwarden te begeven. Kneppelfreed is het culminatiepunt in een
proces dat na het einde van de Tweede Oorlog reeds heeft geleid tot onder meer de oprichting
van het een federatieve structuur nastrevende Striidboun Fryslân Frij in 1947, evenals het op
verzoek van de Ried fan de Fryske Biweging door P. Wijbenga geschreven rapport over
decentralisatie, nadat dezelfde Biweging bijna direct na de oorlog reeds naar buiten is gekomen
met de wens tot decentralisatie en meer autonomie voor het provinciaal bestuur. Dat
gebeurt in een aantal tijdens de Tweede Wereldoorlog samengestelde rapporten met desiderata
inzake politiek, Friese landbouw, handel en nijverheid, cultuur, kunst, onderwijs,
volkspropaganda, kerk en jeugd. Wijbenga (1948:76-78) wil met name de provinciale bestuurslaag
versterken. De Commissaris der Koningin die in de visie van Wijbenga zelf door
de Kroon benoemd blijft, moet op zijn beurt de burgemeesters in de provincie benoemen om
daarmee de lokale sfeer van die benoemingen te handhaven en politieke touwtrekkerij in Den
Haag te vermijden (Wijbenga, 1948:124). Ook rechterlijke autoriteiten zouden met het oog
op de taal benoemd moeten worden door het provinciaal bestuur (Wijbenga, 1948:124). En,
zo stelt Wijbenga (1948:125), wanneer er één departement voor decentralisatie in aanmerking
komt, dan is dat wel het Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Hij wijst
daarbij “op de samenstelling van de lesrooster inzake geschiedenis, heemkunde, Friese taal,
177