Het beleid inzake unieke regionale talen

41
42
43
Inleiding en probleemstelling
41
een taal gezien. Daarmee is iedere schrijver in zekere mate veroordeeld tot
42
de rol van taalbeweger. In de tweede plaats gaat het in het geval van het
Tsjerne-beginsel om een eenzijdig verbreken. Het gaat alleen om de kant
van de literaire productie, terwijl de intermediaire en consumptiezijde buiten
beschouwing blijven. Kan een schrijver nog zonder overwegingen inzake de
status van de gebruikte taal schrijven, het is de vraag of de uitgever, de
recensent of de lezer diezelfde houding aannemen. De Friese taalbeweging
of de Friese lezers behoeven niet het standpunt in te nemen van de
toenmalige Tsjerne- redactie en dat houdt in dat de in het Fries geschreven
literatuur als bijdrage tot de emancipatie van het Fries wordt of kan worden
43 gezien. Ook al gelden voor de betrokken literatoren slechts artistieke
overwegingen, dan nog kunnen hun producten een bijdrage aan de etnische
dimensie van taal leveren en gezien worden als een uitdrukking van de
solidariteit van een schrijver met de gebruikte taal.
De etnische dimensie onder de betrokken regionale talen zou, zoals
hiervoor verwoord, eerst in combinatie met de komst van de moderne staat
beleidsmatig belangrijk worden. Met de komst van de haar zorg en aandacht
uitbreidende overheid werd het relevant om ambities en eisen met
betrekking tot de status van de betrokken taal ter realisering aan die
overheid te adresseren. Daarbij doet zich de paradoxale situatie voor dat de
moderne overheid die aan de ene kant mee verantwoordelijk kan worden
Wat voor de literatuur geldt, is eveneens op, in ieder geval een deel van, de wetenschap van
toepassing. “Binne der wol minsken – al of net fan wittenskip – dy’t oer eksistinsjele kwestjes
as taal nèt in miening ha en dy’t dus sûnder taalideology binne?” zo luidt de retorische vraag
van taalwetenschapper Tony Feitsma in haar column in Frysk en Frij (oktober 1997, 31). Het
antwoord op die vraag had Feitsma (1980:95) al eerder gegeven, toen zij tijdens de promotie
van G. Abma op een in een Nederlandstalig proefschrift behandeld Fries onderwerp, op de
bijdrage wees die een in het Fries geschreven werk zou kunnen geven aan de Friese taalcultuur
en de emancipatie van de Friese taalgemeenschap.
De Friese schrijfster Baukje Wytsma geeft daar in De Strikel (Jg. 36, februari 1993) een mooi,
niet geheel aan de praktijk voorbijgaand voorbeeld van: ”‘Dus jo binne sa foar it Frysk!’ Hy
raasde boppe alles út, beret en klear foar de oanfal... ‘Dus jo binne sa foar it Frysk’ rôp er
opnij en sa lûd dat de oare petearen efkes stil foelen... ‘Jo skriuwe dochs fan dy Fryske boeken
net? Of binne jo dat net? Jo stiene dochs lêsten op ’e foto yn ’e krante, dat mist my net.’... ‘Jo
binne fansels ek sa’n fanatiken ien. Jo steane dêr fansels ek yn Warns by dy flaggeboel te
sjongen.’”
In 1928 constateerde E.B. Folkertsma dat de lezers van Friese boeken en tijdschriften vooral
onder de aanhangers van de Friese Beweging gezocht moesten worden: de leden van het
Selskip en het Friesch Genootschap (Riemersma, 1984:98). Pietersen (1969:31) vond dat een
vijfde deel van de lezers van Friese boeken Fries leest, omdat de Friese taal bewaard moet
worden. Hogere percentages verwierven uitspraken als: “Omdat de Friese taal mij zo eigen,
vertrouwd voorkomt” en “om het milieu waarin de Friese boeken spelen”. De uitspraak “om
de kwaliteit van de Friese boeken” werd door slechts tien procent van de betrokkenen als
reden om Fries te lezen, genoemd.
37