Het beleid inzake unieke regionale talen

13
14
15
Inleiding en probleemstelling
voor het ‘traditionele’, met alle gevolgen voor het beleid dat voor de taal
(niet) ontwikkeld wordt (Euromosaic, 1996:3-4). De sprekers van regionale
talen worden in ieder geval met dat beleid geconfronteerd zodra het om
onderwijs en massamedia gaat. Dan wordt het duidelijk dat zij een andere
taal dan de onderwezen of in krant of op radio en televisie gebruikte taal
spreken en daarmee maatschappelijke verschillen tussen talen bestaan.
Nergens in de wereld is een geval van symmetrische tweetaligheid te
vinden, dat wil zeggen een situatie waarbij de betrokken talen in prestige of
identiteitsomstandigheden volledig vergelijkbaar of in de praktijk van
bijvoorbeeld het onderwijs geheel gelijkwaardig zijn (Nelde, 1994:119).
Taalverschillen kunnen worden teruggebracht op het verschijnsel status.
Onder status kan de totaalsom worden verstaan van wat met een taal gedaan
kan worden: wettelijk, cultureel, economisch, politiek en demografisch. Dat
rijtje illustreert impliciet de relevantie van taal voor de overheid. De status
c.q. de totaalsom van gebruiksmogelijkheden van een taal, behoeft overigens
niet gelijk te zijn aan wat er de facto met een taal gedaan wordt. Dat hangt
onder meer met het prestige van een taal samen (Mackey, 1989:4). 13
Een regionale standaardtaal heeft in relatie tot de nationale standaardtaal
een lagere status. Dat behoeft echter niet te betekenen dat de eerste qua aantallen
sprekers altijd kleiner is dan de tweede. Zo kan in het geval dat de taal
van een regerende elite de nationale standaardtaal is, die getalsmatig kleiner
zijn dan een regionale taal. Maar op alle of enkele van de overige vier genoemde
statusaspecten kan de taal van de elite juist hoger scoren dan de
door de meerderheid in een land gesproken taal. 14
De lagere status van een regionale standaardtaal houdt voor de sprekers
van die taal de noodzaak in om een tweede, communicatief bredere en
15
meestal officiële, nationale standaardtaal te gebruiken. Dat verschijnsel
laat zich illustreren aan de hand van het volgende Friese voorbeeld. In de
provincie Fryslân is het voor de Nederlandstalige minderheid niet strikt
noodzakelijk om Fries te leren, als het om het maatschappelijk functioneren
Latijn heeft wel een hoog prestige, maar tegenwoordig weinig functies. En het Swahili heeft
weinig prestige, maar juist veel functies. Het Gaelisch heeft in Ierland wel status, maar weinig
exclusieve functies (Mackey, 1989:4).
De casus Nigeria laat een voorbeeld zien van een dominante minderheidstaal, met heel wat
minder sprekers dan de meerderheidstaal (Fellmann, 1995:143). En in een land als Ierland
bezit het door slechts een minderheid gesproken Gaelisch toch de status van eerste officiële
taal (De Varennes, 1996:396).
Het gebruik van de termen één- en tweetaligheid doet geen recht aan de feitelijke situaties
waarbij één der talen op velerlei terrein in gebruik is en bovendien door een ieder beheerst
wordt, in tegenstelling tot de tweede of de derde taal, die slechts in een beperkt aantal
domeinen in zwang is en door een minderheid gekend wordt die daarnaast ook de
meerderheidstaal beheerst. Om M.J. de Haan (1972:169) te citeren: “op it terrein fan tael en
taelgebrûk (is) mei elemintaire rekkenkunde net folle to begjinnen”.
25