het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[244]
woede hfst.x
lijkt alsof de tanden worden ontbloot om een vijand te grijpen of te
verscheuren, hoewel men dat waarschijnlijk helemaal niet van plan is.
De heer Dyson Lacy zag deze grijnzende uitdrukking bij ruziemakende
Australiërs, en Gaika bij de Kaffers in Zuid-Afrika. In een vertelling
over een afgrijselijke moordenaar die zojuist was gepakt en omringd
werd door een woedende menigte, beschrijft Dickens 10 hoe “de mensen
een voor een opsprongen en met ontblote tanden als wilde beesten
grommend op hem afstoven”. Iedereen die veel met jonge kinderen te
doen heeft gehad, zal gemerkt hebben hoe makkelijk ze gaan bijten als
ze kwaad zijn. Het lijkt bij hen even instinctmatig als bij jonge krokodillen,
die hun kleine kaken dichtklappen zodra ze uit het ei komen.
Een grijnzende uitdrukking en het vooruitsteken van de lippen
treden soms tegelijk op. Een nauwgezet onderzoeker zegt dat hij vaak
intense haat (die nauwelijks te onderscheiden is van min of meer duidelijk
getoonde razernij) heeft gezien bij Aziaten en eenmaal bij een
oudere Engelse dame. In al deze voorbeelden zag ik “een grijns, en
geen dreigende blik – de lippen werden langer, de wangen gingen naar
beneden, de ogen waren halfgesloten, terwijl het voorhoofd volledig
rimpelloos bleef”. 11
Dit terugtrekken van de lippen en het ontbloten van de tanden tijdens
een aanval van razernij, alsof men de aanvaller gaat bijten, is – in
overweging nemende hoe zelden mannen bij een gevecht de tanden
gebruiken – zó opmerkelijk dat ik Dr. J. Crichton Browne heb gevraagd
of deze gewoonte veel wordt waargenomen bij krankzinnigen,
bij wie gevoelsuitbarstingen ongebreideld voorkomen. Hij deelde me
mee dat hij het regelmatig heeft gezien, zowel bij geestelijk gestoorden
als bij idioten, en hij gaf mij de volgende illustraties hiervan.
Kort voor hij mijn brief ontving, was hij getuige van een onbe-
mordre.’ [De tanden zijn ontbloot en imiteren symbolisch de beweging van
verscheuren en bijten.] Als Gratiolet, in plaats van de vage term symbolisch, had
gezegd dat de beweging een overblijfsel was van een in prehistorische tijden
aangeleerde gewoonte, toen onze halfmenselijke voorouders elkaar bevochten
met hun tanden zoals orang-oetans en gorilla’s dat nu doen, dan zou hij
begrijpelijker zijn geweest. Dr. Piderit (Mimik, etc., p. 82) spreekt ook over
het terugtrekken van de bovenlip tijdens razernij. In een gravure van een van
Hogarths prachtige schilderijen wordt woede op een zeer duidelijke wijze
weergegeven door de grote dreigende ogen, het gefronste voorhoofd en de
ontblote grijnzende tanden.
10. Oliver Twist, vol. iii, p. 245.
11. The Spectator, July 11, 1868, p. 819.