het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[354]
slotopmerkingen hfst.xiv
den afgeleid van het feit dat ze ook worden gemaakt door zeer jonge
kinderen, blindgeboren kinderen en door sterk van elkaar verschillende
mensenrassen. We moeten ons ook realiseren dat het bekend is, dat
bij bepaalde individuen nieuwe en uiterst vreemde gewoonten zijn
ontstaan in associatie met bepaalde gemoedstoestanden, en dat die
daarna aan hun kinderen zijn doorgegeven, in sommige gevallen voor
meer dan één generatie.
Bepaalde andere gebaren, die ons zo natuurlijk voorkomen dat we
ons makkelijk zouden kunnen voorstellen dat ze zijn aangeboren,
worden als de woorden van een taal blijkbaar aangeleerd. Dit schijnt
het geval te zijn met het vouwen van de opgeheven handen en het opslaan
van de ogen tijdens het gebed. Dit is ook zo bij het geven van een
kus als teken van genegenheid, maar dit is aangeboren in zoverre het
afhankelijk is van het genoegen dat ontstaat uit het contact met een geliefd
persoon. Het bewijsmateriaal met betrekking tot de erfelijkheid
van het knikken of schudden met het hoofd als teken van bevestiging
of ontkenning, is twijfelachtig, want deze bewegingen zijn weliswaar
niet universeel, maar lijken toch te algemeen om onafhankelijk van elkaar
te zijn verworven door individuen van zo veel verschillende rassen.
We zullen nu nagaan in welke mate de wil en het bewustzijn een rol
hebben gespeeld in de ontwikkeling van de verschillende expressieve
bewegingen. Voorzover we kunnen beoordelen, worden maar weinige
van de juist genoemde expressieve bewegingen door een individu
aangeleerd, dat wil zeggen dat ze gedurende de beginjaren van het leven
bewust en willekeurig werden uitgevoerd ten behoeve van een
vastomlijnd doel, of om anderen na te bootsen, waarna ze een gewoonte
zijn geworden. Zoals we hebben gezien, zijn verreweg de
meeste expressieve bewegingen, en wel de belangrijkste, aangeboren
of geërfd, en men kan niet zeggen dat ze afhankelijk zijn van de wil
van het individu. Niettemin zijn alle bewegingen die onder ons eerste
beginsel vallen, in het begin opzettelijk uitgevoerd met een vastomlijnde
bedoeling – namelijk om aan een of ander gevaar te ontsnappen,
om verlichting te brengen in een toestand van ontreddering of om een
of ander verlangen te bevredigen. Zo kan men er eigenlijk niet aan
twijfelen dat dieren die met hun tanden vechten, de gewoonte om
hun oren achterwaarts tegen hun hoofd te trekken als ze woest zijn,
hebben verworven omdat hun voorouders opzettelijk op deze manier
handelden om te voorkomen dat hun oren verscheurd zouden worden
door de tegenstander. Want dieren die niet met hun tanden vech-