het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xiv en samenvatting
grimassen werden als grapjes opgevat, wat ik destijds toeschreef aan het
feit ze werden voorafgegaan of vergezeld van glimlachen. Op de leeftijd
van vijf maanden scheen hij een medelijdende gelaatsuitdrukking
en stemintonatie te begrijpen. Toen hij iets ouder dan zes maanden
was, deed het kindermeisje een keer alsof ze huilde, en ik zag dat zijn
gelaat onmiddellijk een droevige uitdrukking aannam, met sterk naar
beneden getrokken mondhoeken. Nu kon dit kind zelden een ander
kind en nooit een volwassene hebben zien huilen, en ik betwijfel dat
hij op een dergelijk jonge leeftijd hierover al kon nadenken. Daarom
meen ik dat een aangeboren gevoel hem moet hebben duidelijk gemaakt
dat het voorgewende huilen van zijn kindermeisje verdriet tot
uitdrukking bracht en dat dit via instinctief meevoelen ook bij hem
verdriet opwekte.
De heer Lemoine beweert dat als een mens een aangeboren kennis
over het uitdrukken van gevoelens zou bezitten, het schrijvers en kunstenaars
niet zo veel moeite zou kosten, zoals duidelijk wel het geval is,
om de karakteristieke tekenen van de afzonderlijke gemoedstoestanden
te beschrijven of te schilderen. Maar dit lijkt mij geen steekhoudend
argument. Zelfs als we bij een mens of een dier op onmiskenbare
wijze een verandering in een uitdrukking kunnen waarnemen, zijn we
dikwijls niet in staat, zoals ik uit ervaring weet, de aard van die verandering
te analyseren. Op de twee door Duchenne geschonken foto’s
van dezelfde oude man (Plaat III, figuur 5 en figuur 6) herkende bijna
iedereen dat op de ene een ware glimlach en op de andere een valse
glimlach wordt weergegeven, maar ik vond het zeer moeilijk om vast
te stellen waarin dat verschil is gelegen. Het heeft me vaak verbaasd
hoe veel uitdrukkingsnuances direct worden herkend, zonder enige
bewuste vorm van analyse onzerzijds. Er is volgens mij niemand die
duidelijk een nukkige of een geniepige gelaatsuitdrukking kan beschrijven,
en toch hebben veel waarnemers eensgezind verklaard dat
beide uitdrukkingen in uiteenlopende mensenrassen herkend kunnen
worden. Bijna iedereen aan wie ik Duchenne’s foto van de jongeman
met de schuine wenkbrauwen liet zien (Plaat II, figuur 2), antwoordde
onmiddellijk dat er verdriet of een soortgelijke emotie werd afgebeeld,
terwijl vermoedelijk niet een van deze personen, dat wil zeggen niet
een van de duizend, vooraf iets concreets verteld zou kunnen hebben
over de schuine stand van de wenkbrauwen met de samengeknepen
binneneinden of over de rechthoekige plooien op het voorhoofd. Dit
geldt ook voor veel andere uitdrukkingen, waarvan ik uit ervaring
weet hoeveel moeite het kost om anderen uit te leggen aan welke
punten ze aandacht moeten besteden. Wanneer dus een grote onwe-
[360]