het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[290]
[291]
vrees hfst.xi1
van goedkeuring. Als het gevoel sterk is, gaan de ogen open en worden
de wenkbrauwen opgetrokken. De ogen blijven niet uitdrukkingsloos,
zoals bij geringe verbazing, maar worden helder en de
mond wordt niet geopend, maar verbreedt zich tot een glimlach.
Vrees en panische angst
Het Engelse woord ‘fear’(vrees) schijnt afgeleid te zijn van iets plotselings
of iets gevaarlijks 15 , en het woord ‘terror’ (panische angst) van het
trillen van de stemorganen en het lichaam. Ik gebruik het woord ‘terror’
voor extreme angst, maar sommige schrijvers denken dat het beperkt
zou moeten blijven tot gevallen waarin vooral de verbeeldingskracht
een rol speelt. Vrees wordt vaak voorafgegaan door verbazing
en ze zijn in zoverre aan elkaar verwant, dat beide aanleiding geven tot
een directe prikkeling van het gezichtsvermogen en het gehoor. In
beide gevallen worden ogen en mond wijdgeopend en worden de
wenkbrauwen opgetrokken. Een geschrokken persoon blijft eerst bewegingloos
en ademloos staan als een standbeeld, of duikt in elkaar alsof
hij instinctief probeert aan de aandacht te ontsnappen.
Het hart klopt zo snel en krachtig dat het tegen de ribben bonkt.
Het is echter zeer twijfelachtig of het in zo’n geval efficiënter werkt
dan normaal, bijvoorbeeld door een grotere voorraad bloed naar de lichaamsdelen
te sturen, want de huid wordt direct even bleek als bij
een beginnende flauwte. Deze bleekheid van de huid is echter grotendeels,
of uitsluitend, toe te schrijven aan het feit dat het vasomotorische
stelsel zodanig wordt geprikkeld dat de kleine bloedvaten van de
huid gaan samentrekken. Dat de huid sterk beïnvloed wordt bij een
gevoel van grote angst, is te zien aan de wonderbare en onverklaarbare
manier waarop er onmiddellijk zweet wordt afgescheiden. Deze afscheiding
is des te opmerkelijker omdat het oppervlak dan koud is –
vandaar de term koud zweet – terwijl de zweetklieren eigenlijk in actie
moeten komen als het lichaamsoppervlak verhit is. Verder staan de
haren op de huid rechtop en trillen de onderhuidse spieren. Door de
verstoorde hartwerking is de ademhaling gehaast. De speekselklieren
werken onvolledig, de mond wordt droog 16 en gaat dikwijls open en
15. H. Wedgwood, Dict. of English Etymology, vol. ii, 1862, p. 35. Zie ook, Gratiolet
(De la Physionomie, p. 135) over de oorsprong van woorden als ‘terror,
horror, rigidus, frigidus’, enz.
16. De heer Bain (The Emotions and the Will, 1865, p. 54) verklaart als volgt de gewoonte
“om misdadigers in India te onderwerpen aan de beproeving van een
hap rijst. De beschuldigde wordt gedwongen een mondvol rijst te nemen en