het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xiv slotopmerkingen
nuwstelsel op het lichaam, onafhankelijk van de wil en in hoge mate
onafhankelijk van gewoonte. Ervaring laat zien dat er zenuwenergie
wordt opgewekt en vrijgemaakt, zodra het hersen-ruggenmergstelsel
wordt geprikkeld. De richting waarin de zenuwenergie stroomt,
wordt noodzakelijkerwijs bepaald door de verbindingen tussen de zenuwcellen
onderling, en met de verschillende lichaamsdelen. Maar de
richting wordt eveneens sterk beïnvloed door gewoonte, aangezien
zenuwenergie makkelijk langs gebruikelijke kanalen vloeit.
De uitzinnige en zinloze bewegingen van een razend mens kunnen
ten dele worden toegeschreven aan de ongerichte stroom zenuwenergie
en ten dele aan de gevolgen van gewoonte, want deze bewegingen
geven dikwijls op vage wijze de handelingen weer van het uitdelen
van een klap. Ze gaan derhalve over in gebaren die onder ons eerste
beginsel vallen, zoals wanneer een verontwaardigde man onbewust de
juiste houding aanneemt voor het aanvallen van zijn tegenstander,
echter zonder de bedoeling hem werkelijk aan te vallen. We zien de
invloed van gewoonte ook bij alle emoties en gewaarwordingen die
worden bestempeld als opwindend, want deze hebben dit kenmerk
gekregen omdat ze gewoonlijk aanleiding geven tot energieke handelingen.
En die activiteit beïnvloedt op een indirecte manier de ademhaling
en de bloedcirculatie, waarbij de laatstgenoemde de hersenen
activeert. Zelfs wanneer we deze emoties of gewaarwordingen alleen
in lichte mate ervaren, al hebben ze op dat moment geen inspanning
tot gevolg, wordt toch door de kracht van gewoonte en associatie ons
hele stelsel verstoord. Andere emoties en gewaarwordingen worden
deprimerend genoemd, omdat zij gewoonlijk niet leiden tot energieke
activiteit, behalve alleen in het begin, zoals in het geval van extreme
pijn, angst en verdriet, en omdat zij uiteindelijk volledige uitputting
veroorzaken. Als gevolg daarvan komen zij hoofdzakelijk tot uitdrukking
door afwijzende tekenen en door machteloosheid. Anderzijds
zijn er ook emoties, zoals die van genegenheid, die gewoonlijk niet
leiden tot enige vorm van actie, en die daarom niet worden getoond
door duidelijke uitwendige tekenen. Uiteraard wekt genegenheid, in
zoverre het een plezierige gewaarwording betreft, de gewone tekenen
van genoegen op.
Aan de andere kant schijnen de gevolgen, toegeschreven aan de
prikkeling van het zenuwstelsel, volledig onafhankelijk te zijn van de
stroom zenuwenergie in de kanalen die door vroegere wilsinspanningen
gewoon zijn geworden. Op dit moment zijn dergelijke gevolgen,
die dikwijls de gemoedstoestand onthullen van de persoon die aldus is
aangedaan, nog niet te verklaren, zoals de kleurverandering in het haar
[350]