het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[351]
slotopmerkingen hfst.xiv
als gevolg van paniek of extreem verdriet, het uitbreken van koud
zweet en het trillen van spieren bij vrees, de veranderde afscheiding
van het darmkanaal en de verstoorde werking van bepaalde klieren.
Ondanks het feit dat er in het onderhavige onderwerp nog veel
dingen onbegrijpelijk zijn, kunnen aan de hand van bovengenoemde
drie beginselen al zo veel expressieve bewegingen en handelingen tot
op zekere hoogte worden verklaard, dat we mogen verwachten dat ze
in de toekomst allemaal verklaard kunnen worden met deze of met
min of meer analoge beginselen.
Allerlei soorten handelingen die regelmatig een bepaalde geestestoestand
vergezellen, worden onmiddellijk als expressief herkend. Het
kan gaan om bewegingen van een of ander lichaamsdeel, bijvoorbeeld
het kwispelen van de staart van een hond, het ophalen van de schouders,
het overeind gaan staan van het haar, het afscheiden van zweet,
de veranderde capillaire circulatie, een moeizame ademhaling en het
gebruiken van de stem of andere geluidmakende hulpmiddelen. Zelfs
insecten brengen boosheid, angst, jaloezie en liefde tot uitdrukking
door middel van hun gesjirp. Bij de mens zijn de ademhalingsorganen
van bijzonder belang bij het uitdrukken van gevoelens, niet alleen op
een directe manier, maar ook, en in veel grotere mate, op een indirecte
manier.
Er is in ons huidige onderwerp weinig dat interessanter is dan de
uitzonderlijk ingewikkelde keten van gebeurtenissen die leiden tot
bepaalde expressieve bewegingen. Neem bijvoorbeeld de schuinstaande
wenkbrauwen van iemand die verdrietig of ongerust is. Als
baby’s luid krijsen vanwege honger of pijn, wordt de bloedcirculatie
gestimuleerd en dreigen de ogen zich met bloed te vullen; vervolgens
worden, als beschermingsmaatregel, de spieren rondom de ogen
krachtig aangetrokken; dit is in de loop van vele generaties een vaste
en erfelijke gewoonte geworden; maar als, bij het toenemen van de
leeftijd en de ontwikkeling, de gewoonte om te krijsen gedeeltelijk
wordt onderdrukt, blijven de spieren rondom de ogen geneigd zich
samen te trekken, zelfs bij geringe ontreddering. Van deze spieren
worden de piramidespieren van de neus minder gestuurd door de wil
dan de andere, en hun contractie kan alleen worden tegengegaan
door de contractie van de centrale fasciae van de voorhoofdsspier; deze
bundels trekken de binnenste einden van de wenkbrauwen op en
rimpelen het voorhoofd op een speciale manier, iets dat wij direct
herkennen als het uitdrukken van verdriet of ongerustheid. Geringe
bewegingen, zoals zojuist beschreven, of het nauwelijks merkbare
neertrekken van de mondhoeken zijn de laatste overblijfselen, rudi-