het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xi1 vrees
dicht. Ik heb ook gemerkt dat er bij lichte vrees een sterke neiging bestaat
om te gapen. Een van de opvallendste symptomen is het trillen
van alle lichaamsspieren, dat vaak het eerst aan de lippen te zien is.
Daardoor, en door de droogte van de mond, wordt de stem hees of
onduidelijk, of kan zelfs geheel wegvallen. “Obstupui, steteruntque
comae, et vox faucibus haesit.” [“Ik was ontzet, mijn haar stond overeind
en mijn stem stokte in mijn keel.”]
In het boek Job is een bekende en indrukwekkende beschrijving
te vinden van onbestemde angst: “Tijdens overpeinzingen van de gezichten
van de nacht, toen diepe slaap op de mensen gevallen was,
overvielen mij vrees en beving, en deden al mijn beenderen schokken.
Toen gleed een geest mijn gelaat voorbij, deed mij de haren te
berge rijzen. Hij stond stil, maar ik kon zijn gedaante niet onderscheiden:
er was een beeltenis voor mijn ogen, er was stilte, en ik hoorde
een stem die zei: Zal een sterfelijk wezen rechtvaardiger zijn dan
God? Zal een mens reiner zijn dan zijn Schepper?” (Job 4, 13-17)
Als vrees toeneemt tot dodelijke angst, kunnen we, zoals bij alle
heftige emoties, uiteenlopende gevolgen waarnemen. Het hart klopt
wild of zijn werking schiet tekort, waarna een flauwte volgt; er ontstaat
een doodsbleke huidskleur; de ademhaling wordt bemoeilijkt; de
neusvleugels staan wijdopen; “we zien de lippen krampachtig en hijgend
bewegen, trillingen op de holle wangen, het slikken en naar
adem happen van de keel”; 17 de onbedekte en uitstekende ogen zijn
strak gericht op de veroorzaker van de panische angst; of ze rollen rusteloos
heen en weer, huc illuc volvens oculos totumque pererrat [door het
heen en weer rollen van zijn ogen leek hij volledig verloren]. 18 De pupillen
zijn, naar men zegt, enorm verwijd. Alle spieren van het lichaam
verstijven of vertonen stuiptrekkingen. De handen worden afwisselend
dichtgeknepen of geopend, vaak met een krampachtige beweging.
Soms worden, alsof een vreselijk gevaar moet worden afgewend,
de armen uitgestrekt of wild boven het hoofd gegooid. De Eerwaarde
heer Hagenauer zag een verschrikte Australiër deze laatste beweging
maken. In andere gevallen heeft men een onbedwingbare neiging om
die na een tijdje weer uit te spugen. Als de rijst zeer droog is, wordt het individu
als schuldig beschouwd, aangezien zijn slechte geweten ervoor zorgt dat de
speekselklieren niet kunnen functioneren.”
17. Sir C. Bell, Transactions of Royal Phil. Soc., 1822, p. 308. Anatomy of Expression,
p. 88 and pp. 164-169.
18. Zie Moreau over het rollen met de ogen, in de editie uit 1820 van Lavater, vol.
iv, p. 263. Ook Gratiolet, De la Phys., p. 17.
[292]