het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xiv en samenvatting
ken’, wordt op een zeer uitzonderlijke manier bij bepaalde hersenaandoeningen
geuit, met name in de beginfase van de met ontstekingen
gepaard gaande hersenverweking. Patiënten met een dergelijke aandoening
imiteren, zonder het te begrijpen, elk absurd gebaar dat wordt
gemaakt en elk woord dat in hun nabijheid wordt gezegd, zelfs in een
vreemde taal. 1 In het geval van dieren heeft men de jakhals en de wolf
in gevangenschap geleerd het blaffen van een hond na te doen. Het is
niet bekend hoe het geblaf van een hond, dat dient voor het uitdrukken
van uiteenlopende emoties en wensen, en dat zo opmerkelijk is
omdat het pas is verworven toen het dier werd gedomesticeerd en het
door verschillende rassen in verschillende mate werd geërfd, oorspronkelijk
is aangeleerd. Maar zouden we niet mogen aannemen dat imitatie
iets met de verwerving ervan te maken heeft gehad, als gevolg van
het feit dat honden zo lang in de dichte nabijheid hebben geleefd van
een zo praatziek dier als de mens?
Tijdens de voorgaande opmerkingen en door het hele boek heen
heb ik dikwijls veel moeite gehad met de juiste toepassing van de termen
wil, bewustzijn en bedoeling. Handelingen die in het begin opzettelijk
werden uitgevoerd, zijn spoedig gewoon en ten slotte erfelijk
geworden, waarna ze zelfs in strijd met de wil kunnen worden uitgevoerd.
Hoewel ze vaak de toestand van de geest openbaren, was dit
oorspronkelijk noch bedoeld, noch verwacht. Ook woorden als ‘bepaalde
bewegingen dienen als een uitdrukkingsmiddel’ kunnen misleidend
zijn, aangezien ze impliceren dat dit hun primaire opzet of
doel was. Dat schijnt echter zelden of nooit het geval te zijn geweest,
daar in het begin de bewegingen óf van enig direct nut zijn geweest, óf
het indirecte gevolg waren van de geprikkelde toestand van het sensorium.
Een baby kan doelbewust of instinctief krijsen om te laten merken
dat hij eten wil hebben, maar hij heeft noch de wens, noch de bedoeling
zijn gelaat in die speciale vorm te brengen die zo duidelijk zijn
ellende weergeeft. Toch zijn, zoals ik heb uitgelegd, enkele van de
meest kenmerkende gevoelsuitdrukkingen die de mens tentoonspreidt,
voortgekomen uit het krijsen.
Hoewel de meeste van onze expressieve handelingen aangeboren
of instinctief zijn – zoals door iedereen wordt erkend – is het een heel
andere vraag of wij een instinctief vermogen bezitten om ze te herkennen.
Over het algemeen neemt men aan dat dit het geval is, maar deze
1. Zie voor de interessante voorbeelden die Dr. Bateman over afasie heeft gegeven,
Aphasia, 1870, p. 110.
[357]
[358]