het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[60]
[61]
het beginsel van antithese hfst.ii
middellijke en totale verandering die in zijn uitdrukking optrad zodra
mijn lichaam ook maar enigszins afweek in de richting van het pad
(wat ik soms deed bij wijze van experiment) was komisch. Ons hele
gezin kende zijn bedroefde blik en noemde die zijn broeikassnuit. Dat
bestond eruit dat zijn kop naar beneden ging, zijn hele lichaam een
beetje inzakte en onbeweeglijk werd, de oren en de staart ineens gingen
afhangen, waarbij de staart absoluut niet meer kwispelde. Door
het afhangen van de oren en de grote wangen, zagen de ogen er ineens
heel anders uit en ik verbeeldde me dat ze minder helder stonden. Zijn
voorkomen was dat van een meelijwekkende en hopeloze droefheid,
en was komisch, zoals ik al heb gezegd, omdat de aanleiding zo onbeduidend
was. Elk detail in zijn reactie was volledig tegengesteld aan
zijn tevoren zo vrolijke maar statige gedrag, en dit kan naar mijn mening
op geen enkele andere manier worden verklaard dan door het beginsel
van antithese. Als de verandering niet zo ogenblikkelijk was geweest,
dan zou ik deze, evenals bij de mens, hebben toegeschreven aan
de invloed die zijn verminderde levenslust op het zenuwstelsel en de
bloedsomloop had, en als gevolg daarvan op de spanningstoestand van
zijn hele spierstelsel; en dit kan misschien ten dele de oorzaak zijn geweest.
We zullen nu bespreken hoe het beginsel van antithese bij het uitdrukken
van gevoelens is ontstaan. Bij sociale diersoorten is het vermogen
tot onderlinge communicatie tussen de leden van dezelfde gemeenschap
– en bij andere soorten zowel tussen de tegengestelde geslachten
als tussen de jongeren en de ouderen – van het grootste belang. Over
het algemeen komt dit tot stand door middel van geluiden, maar zeker
is dat gebaren en uitdrukkingen tot op zekere hoogte wederzijds begrepen
worden. De mens gebruikt niet alleen woordeloze kreten, gebaren
en uitdrukkingen, maar heeft ook een gesproken taal uitgevonden,
als tenminste het woord uitgevonden mag worden toegepast op
een proces dat via ontelbare, halfbewust uitgevoerde stappen werd
voltooid. Eenieder die goed naar apen heeft gekeken, twijfelt er niet
aan dat zij elkaars gebaren en expressies volledig begrijpen, maar ook,
zoals Rengger stelt 1 , in hoge mate die van de mens. Een dier dat een
ander dier gaat aanvallen, of dat bang is voor een ander, probeert er
schrikwekkend uit te zien door zijn haren overeind te zetten om zo de
omvang van zijn lichaam groter te doen lijken, door zijn tanden te
1. Naturgeschichte der Säugethiere von Paraguay, 1830, p. 55.