het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.iv emoties uitdrukken
emoties samengaan, of snel na elkaar volgen. Deze handeling is bedoeld
om het dier tegenover zijn vijanden of rivalen groter en angstaanjagender
te doen lijken, en gaat meestal vergezeld van een aantal
willekeurige, voor dat doel geschikte bewegingen en het uitstoten van
woedende geluiden. De heer Bartlett, die zo’n brede ervaring heeft
met allerlei soorten dieren, twijfelt er niet aan dat dit het geval is; een
andere vraag is echter of het vermogen tot het oprichten van aanhangsels
oorspronkelijk voor dit speciale doel werd verworven.
Ik zal eerst een redelijk aantal feiten geven om te laten zien hoe algemeen
deze handeling is bij zoogdieren, vogels en reptielen, waarbij
ik hetgeen ik te zeggen heb over de mens, voor een later hoofdstuk zal
bewaren. De heer Sutton, de intelligente verzorger in de Londense
dierentuin, heeft op mijn verzoek nauwkeurig de chimpansee en de
orang-oetan geobserveerd, en hij beweert dat hun haren overeind
gaan staan als ze plotseling angstig worden, bijvoorbeeld door een onweersbui,
of kwaad worden als ze worden geplaagd. Ik zag eens een
chimpansee die al zijn lichaamsharen overeind zette, toen hij schrok
bij het zien van een zwarte kolensjouwer. Hij maakte kleine voorwaartse
sprongen alsof hij de man wilde aanvallen, zonder enige werkelijke
bedoeling dat te doen, maar in de hoop, zo merkte de verzorger
op, hem angst aan te jagen. Een woedende gorilla heeft, zoals is
beschreven door de heer Ford 9 , zijn kuif “overeind en naar voren gericht,
wijde neusgaten en een naar beneden getrokken onderlip, terwijl
hij tegelijk zijn kenmerkende gegil laat horen dat, zo lijkt het, ontworpen
is om zijn tegenstanders af te schrikken”. Ik heb gezien dat bij
een boze anubisbaviaan de haren op zijn rug overeind gingen staan,
van de nek tot aan de lendenen, maar niet op de romp of op andere delen
van het lichaam. Toen ik een opgezette slang het apenhuis binnenbracht,
ging bij sommige soorten het haar direct overeind staan, vooral
op hun staart, zoals ik met name opmerkte bij de Cercopithecus
nictitans, een van de meerkatsoorten. Brehm beweert 10 dat de Midas oedipus
(die tot de Amerikaanse tak behoort) bij opwinding zijn manen
opzet met de bedoeling, zo voegt hij toe, zich zo angstaanjagend mogelijk
te maken.
Bij de vleesetende zoogdieren lijkt het opzetten van de haren vrijwel
algemeen voor te komen, vaak vergezeld van dreigbewegingen,
het ontbloten van de tanden en het uiten van woest gegrom. Bij man-
9. Zoals aangehaald in Huxley’s Evidence as to Man’s Place in Nature, 1863, p. 52.
10. Illust. Thierleben, 1864, vol. i, p 130.
[96]