het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[272]
hulpeloosheid: hfst.x1
sluit niet te handelen. Geen van de bewegingen heeft enig nut. Ik
twijfel er niet aan dat de verklaring is gelegen in het beginsel van de
onbewuste antithese. Dit beginsel lijkt hier even duidelijk mee te gaan
spelen als in het geval van de hond die, als hij woest is, de juiste houding
aanneemt om aan te vallen en zichzelf zo afschrikwekkend mogelijk
voor te doen tegenover zijn vijand en die zijn hele lichaam, zodra
hij zich aanhankelijk toont, in een volkomen tegengestelde houding
gooit, ook al heeft die geen enkel direct nut voor hem.
Let u eens op hoe een verontwaardigd mens, die rancuneus is en
niet wil zwichten voor een of ander onrecht, zijn hoofd omhooghoudt,
zijn schouders recht en zijn borst uitzet. Ook balt hij vaak zijn
vuisten en houdt hij een of beide armen in de juiste aanvals- of verdedigingspositie,
terwijl de spieren van armen en benen aangespannen
zijn. Hij fronst – dat wil zeggen hij trekt zijn wenkbrauwen samen en
naar beneden – en, als hij vastberaden is, sluit hij zijn mond. De handelingen
en houding van een hulpeloos iemand zijn, wat al deze aspecten
betreft, volkomen tegengesteld. We kunnen ons indenken dat op Plaat
VII een van de personen aan de linkerkant zojuist heeft gezegd: “Wat
bedoelde je toen je me beledigde?” en dat een van de personen aan de
rechterkant zal antwoorden: “Ik kon er echt niets aan doen.” Een hulpeloos
mens trekt onbewust de spieren van zijn voorhoofd samen, en
omdat die antagonistisch zijn aan de spieren die een frons veroorzaken,
gaan zijn wenkbrauwen omhoog. Tegelijkertijd ontspant hij de spieren
rond de mond, zodat de onderkaak zakt. De antithese is in elk opzicht
totaal, niet alleen in de bewegingen van het gelaat, maar ook in
de stand van de ledematen en in de houding van het hele lichaam, zoals
op Plaat VII is te zien. Daar de hulpeloze of schuldbewuste persoon
vaak zijn gemoedstoestand wil tonen, handelt hij in dat geval op een
opvallende of demonstratieve manier.
In overeenstemming met het feit dat het buigen van de ellebogen
en het ballen van de vuisten gebaren zijn die zeker niet bij mensen van
alle rassen voorkomen, wanneer ze verontwaardigd zijn en klaar zijn
de vijand aan te vallen, blijkt ook dat een hulpeloze of verontschuldigende
geestestoestand in veel delen van de wereld tot uitdrukking
komt door niet meer dan het ophalen van de schouders, zonder dat
daarbij de ellebogen naar binnen draaien en de handen worden geopend.
Iemand die koppig is, een volwassene of een kind, of iemand
die berust in een of andere tegenslag, is in geen geval van plan zich actief
te verzetten. Hij brengt zijn gemoedstoestand eenvoudig tot uitdrukking
door zijn schouders opgetrokken te houden, en misschien
vouwt hij zijn armen over zijn borst.