het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xii1 blozen
vochtige ogen hebben, alsof ze niet weten waarheen ze moeten kijken”.
De hier vermelde feiten zijn voldoende om aan te tonen dat blozen,
al dan niet gepaard gaande met een kleurverandering, eigen is aan
de meeste, en vermoedelijk alle mensenrassen.
Bewegingen en gebaren die het blozen vergezellen
Bij een hevig gevoel van schaamte bestaat er een sterke wens tot verschuiling.
20 We draaien ons lichaam weg, maar vooral het gelaat, dat
we dan op een of andere manier proberen te verbergen. Een beschaamd
persoon kan nauwelijks verdragen dat hij de blik van de aanwezigen
ontmoet, zodat hij altijd zijn ogen neerslaat of achterdochtig
kijkt. Daar er over het algemeen tevens een sterke wens bestaat om de
uiting van schaamte te onderdrukken, doet men een vergeefse poging
direct naar degene te kijken die dit gevoel heeft veroorzaakt, en de tegenstrijdigheid
van beide neigingen leidt tot het onrustig heen en
weer bewegen van de ogen. Ik zag bij twee vrouwen die veel last hebben
van blozen, dat ze voortdurend met uitzonderlijke snelheid met
hun oogleden knipperden, een gewoonte die ze vermoedelijk als gevolg
van het blozen hebben aangeleerd. Soms gaat een diepe blos gepaard
met een lichte tranenvloed, 21 en die wordt, naar ik meen, veroorzaakt
doordat de traanklieren deel hebben aan de toegenomen
toevoer van het bloed, dat, zoals we weten, snel naar de haarvaten
stroomt in de nabijgelegen gelaatsdelen, inclusief die van het netvlies.
Veel schrijvers, zowel klassieke als moderne, hebben de bovengenoemde
bewegingen opgemerkt. Ook hebben we al laten zien dat inboorlingen
in verschillende delen van de wereld hun schaamte dikwijls
laten blijken door naar de grond of achterdochtig te kijken, of
door onrustige oogbewegingen. Ezra roept uit (ix, 6): “Mijn God, ik
20. Dhr. Wedgwood zegt (Dict. of English Etymology, vol. iii, 1865, p. 155) dat het
Engelse woord voor schaamte (shame) zijn oorsprong zou kunnen vinden in
het begrip schaduw (shadow), wat verduidelijkt kan worden door het Nederduitse
woord ‘schemer’. In Gratiolet (De la Phys., p. 357-362) staat een goede
discussie over de gebaren die met schaamte gepaard gaan, hoewel sommige
opmerkingen mij nogal fantastisch lijken. Zie ook Burgess (ibid., p. 69, 134)
over hetzelfde thema.
21. Burgess, ibid., p. 181, p. 182. Ook Boerhaave (geciteerd door Gratiolet, ibid.
p. 361) heeft de neiging tot het afscheiden van tranen tijdens hevig blozen
waargenomen. De heer Bulmer spreekt, zoals we zagen, over de ‘vochtige
ogen’ van de beschaamde kinderen van Australische inboorlingen.
[322]