het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[80]
[81]
het beginsel van de directe hfst.iii
werken op het hart, dat vervolgens weer op de hersenen inwerkt. Een
arts vertelde me eens als een bewijs van de opwindende aard van woede,
dat iemand die uitzonderlijk afgemat is, soms onwerkelijke ergernissen
bedenkt en zich dan in een woedeaanval stort om hiermee zichzelf,
onbewust, weer te stimuleren. Sinds ik deze opmerking heb ge -
hoord, heb ik regelmatig kunnen zien dat zij volkomen juist is.
Verscheidene andere gemoedstoestanden blijken in het begin opwindend
te zijn maar spoedig uiterst deprimerend te worden. Als een
moeder plotseling haar kind verliest, is ze soms gek van verdriet en
moet zij worden beschouwd als iemand in een opgewonden toestand.
Ze loopt verwilderd rond, rukt aan haar haren, verscheurt haar kleren
en wringt haar handen. Deze laatste handeling is misschien toe te
schrijven aan het beginsel van antithese, en verraadt een innerlijk gevoel
van hulpeloosheid en onmacht. De andere wilde en heftige bewegingen
kunnen ten dele worden verklaard door de verlichting die
wordt ervaren door het inspannen van de spieren, en ten dele door de
ongerichte overmaat aan zenuwenergie vanuit de geprikkelde zintuigen.
Maar bij het plotselinge verlies van een geliefd persoon is een van
de eerste en meest voorkomende gedachten, dat er iets gedaan had
kunnen worden om de overledene te redden. Een zeer goede waarnemer
12 zegt over het gedrag van een meisje bij de plotselinge dood van
haar vader, dat zij “handenwringend door het huis liep als een gestoord
schepsel, steeds herhalend ‘dat het haar fout was’, en ‘ik had
hem nooit alleen moeten laten’, en ‘als ik nu maar bij hem was gaan
waken’,” enzovoort. Als zulke ideeën iemand zo levendig voor de
geest staan, zal door het beginsel van de geassocieerde gewoonte een
zeer sterke neiging ontstaan tot het uitvoeren van een of andere energieke
handeling.
Zodra de verdrietige persoon zich realiseert dat er niets meer aan
te doen valt, wordt het uitzinnige verdriet vervangen door wanhoop
of diepe rouw. Het slachtoffer zit bewegingloos of wiebelt zachtjes
heen en weer; de bloedsomloop wordt traag, hij vergeet bijna adem
te halen en slaakt diepe zuchten. Dit alles werkt in op de hersenen,
en al snel volgt de uitputting, met verslapte spieren en versufte ogen.
Het slachtoffer wordt niet meer tot actie aangezet door een geassocieerde
gewoonte, maar moet door zijn vrienden worden aangespoord
zich vrijwillig in te spannen en zich niet over te geven aan stil, bewegingloos
verdriet. Inspanning activeert het hart, dat vervolgens in-
12. Mevrouw Oliphant, in haar boek Miss Majoribanks, p. 362.