het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xiv en samenvatting
We mogen eveneens concluderen dat vrees al uitzonderlijk lang op
dezelfde manier door de mens wordt uitgedrukt, namelijk door te beven,
het overeind zetten van het haar, het koude zweet, een bleke gelaatskleur,
wijdgeopende ogen, het verslappen van de meeste spieren,
en door het lichaam zo klein mogelijk te maken of doodstil te houden.
Door hevige pijn zal er van begin af aan zijn gekrijst of gekreund,
zal het lichaam zijn verkrampt en zullen de tanden op elkaar zijn geklemd.
Doch onze voorlopers zullen die zeer speciale expressieve gelaatsbewegingen
waarmee krijsen en huilen gepaard gaan, pas zijn gaan
vertonen toen hun organen voor de bloedsomloop en de ademhaling,
evenals de spieren rondom de ogen, hun huidige structuur hadden
verkregen. Het plengen van tranen blijkt te zijn ontstaan door reflexwerking
als gevolg van de krampachtige samentrekking van de oogleden,
misschien tezamen met het vullen van de ogen met bloed tijdens
een krijsbui. Daarom is het schreien mogelijk vrij laat in onze afstammingslijn
verschenen, en deze conclusie komt overeen met het feit dat
onze naaste verwanten, de mensapen, niet schreien. Maar we moeten
hierbij enige voorzichtigheid betrachten, want aangezien bepaalde,
niet nauw aan de mens verwante apen wél schreien, zou deze gewoonte
langgeleden ontwikkeld kunnen zijn in een zijtak van de
groep waaruit de mens is ontstaan. Onze vroege voorouders zullen bij
verdriet of ongerustheid hun wenkbrauwen niet hebben scheefgetrokken,
noch hun mondhoeken naar beneden hebben getrokken,
voordat zij de gewoonte hadden verworven om te proberen hun gekrijs
te onderdrukken. De uitdrukking van verdriet en ongerustheid is
daarom in hoge mate menselijk.
Razernij zal vanaf een zeer vroege periode tot uitdrukking zijn gekomen
door dreigende of uitzinnige gebaren, door het rood worden
van de huid, en door vlammende ogen, echter niet door te fronsen.
Deze gewoonte schijnt hoofdzakelijk verkregen te zijn doordat de
fronsspieren de eerste spieren rondom de ogen zijn die in de babytijd
worden aangespannen bij pijn, woede of ontreddering, waardoor dus
een krijsbui wordt aangekondigd. Ten dele is de frons ook ontstaan uit
het feit dat hij bij moeizaam en intensief kijken fungeert als een zonneklep.
Het lijkt waarschijnlijk dat deze afschermende handeling pas gewoon
is geworden toen de mens volledig rechtop liep, want apen
fronsen niet bij fel licht. Vermoedelijk hebben onze vroege voorouders
bij razernij hun tanden meer ontbloot dan wij nu doen, zelfs wanneer
we onze gevoelens de vrije loop laten, zoals krankzinnigen. We
kunnen er ook vrijwel zeker van zijn dat ze, bij nukkigheid of teleurstelling,
hun lippen verder vooruit hebben gestoken dan onze eigen
[363]