het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.xii1 blozen
schamen over een of ander zedelijk vergrijp, hun gelaat afwenden,
neerbuigen of verstoppen, onafhankelijk van enige gedachte over hun
uiterlijk. Het oogmerk zal niet het verbergen van de blos zijn, want
het gelaat wordt op deze manier afgewend of verstopt onder omstandigheden
die elke wens tot het verbergen van schaamte uitsluiten, zoals
bij het volledig bekennen en berouwen van schuld. Het is echter
waarschijnlijk dat de oermens, vóór hij een grote morele gevoeligheid
had verworven, zeer gevoelig is geweest over zijn eigen uiterlijk, ten
minste ten opzichte van de andere sekse. Als gevolg daarvan zal hij
zich verdrietig hebben gevoeld na geringschattende opmerkingen
over zijn uiterlijk; en dit is één vorm van schaamte. En aangezien het
gelaat het meest aandachtig bekeken lichaamsdeel is, is het begrijpelijk
dat eenieder die zich over zijn uiterlijk schaamt, juist dit lichaamsdeel
wil verbergen. De gewoonte die op deze manier is verkregen, zal van
nature ook zijn uitgevoerd wanneer men zich om zuiver morele redenen
beschaamd voelde. Het is anders moeilijk in te zien waarom er
onder deze omstandigheden de wens zou bestaan om eerder het gelaat
dan een ander lichaamsdeel te verbergen.
De gewoonte, die bestaat bij eenieder die zich schaamt, om zich af
te wenden, of de ogen neer te slaan, of de ogen onrustig van links naar
rechts te bewegen, volgt waarschijnlijk uit het feit dat elke blik die op
de aanwezigen wordt gericht, het besef bij hem wakker maakt dat hij
intens wordt bekeken. En door niet naar de aanwezigen te kijken, met
name niet naar hun ogen, zal hij steeds weer aan deze pijnlijke overtuiging
proberen te ontsnappen.
Verlegenheid
Deze vreemde gemoedstoestand, dikwijls ook beschroomdheid, valse
schaamte of mauvaise honte genoemd, blijkt een van de meest doeltreffende
oorzaken van blozen te zijn. Verlegenheid wordt natuurlijk
vooral herkend aan het rood worden van het gelaat, door het afwenden
of neerslaan van de ogen en door onhandige, nerveuze lichaamsbewegingen.
Om deze reden blozen veel vrouwen honderdmaal, misschien
wel duizendmaal, tegenover die ene keer dat zij blozen omdat
ze iets hebben gedaan dat afkeuring verdient en waarover zij zich werkelijk
schamen. Verlegenheid schijnt te berusten op een gevoeligheid
voor de positieve dan wel negatieve mening van anderen, meer in het
bijzonder met betrekking tot het eigen uiterlijk. Onbekenden zijn niet
bekend met, en evenmin geïnteresseerd in, ons gedrag of karakter,
maar kunnen soms, of juist dikwijls, kritiek hebben op ons uiterlijk, en
daarom gedragen verlegen mensen zich in aanwezigheid van onbe-
[330]
[331]