het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[78]
het beginsel van de directe hfst.iii
Bij alle of bijna alle dieren, ook bij vogels, doet hevige angst het lichaam
beven. De huid verbleekt, het zweet breekt uit en de haren
gaan overeind staan. De afscheidingen van het spijsverteringskanaal en
van de nieren nemen toe, en ze worden onopzettelijk geloosd door
het verslappen van de sluitspieren, zoals bekend is bij de mens en zoals
ik heb waargenomen bij vee, honden, katten en apen. De ademhaling
is gejaagd. Het hart klopt snel, wild en heftig, maar of het bloed doelmatiger
wordt rondgepompt mag worden betwijfeld, want de buitenkant
van het lichaam lijkt bloedeloos en de kracht van de spieren gaat
snel achteruit. Bij een geschrokken paard voelde ik eens, door het zadel
heen, het kloppen van het hart zó duidelijk dat ik de slagen had
kunnen tellen. De geestelijke vermogens raken verstoord, en al spoedig
volgt totale uitputting en zelfs flauwtes. Men heeft een angstige kanarie
niet alleen zien beven en wit worden aan de basis van de snavel,
maar ook zien flauwvallen 11 , terwijl ikzelf eens in een kamer een roodborstje
heb gevangen, dat zo’n flauwte kreeg dat ik een tijdlang dacht
dat het dood was.
De meeste van deze symptomen zijn vermoedelijk het directe gevolg,
onafhankelijk van gewoonte, van de verstoorde toestand van het
sensorium, maar het valt te betwijfelen of ze op deze manier volledig
verklaard zouden moeten worden. Als een dier verontrust is, staat het
bijna altijd een ogenblik doodstil om zijn zintuigen onder controle te
krijgen en om achter de bron van het gevaar te komen, soms ook om
niet ontdekt te worden. Maar al gauw gaat het dier haastig op de
vlucht, zonder zuinig om te springen met zijn krachten zoals in gevechten,
en het gaat door met vluchten zolang er gevaar dreigt, totdat
totale uitputting door een ontoereikende ademhaling en bloedsomloop,
trillende spieren en overmatig zweten, dit niet langer mogelijk
maakt. Het lijkt dus niet onwaarschijnlijk dat het beginsel van de geassocieerde
gewoonte sommige van de bovengenoemde kenmerkende
symptomen van extreme angst ten dele kan verklaren, of ze ten minste
zal doen toenemen.
Dat het beginsel van de geassocieerde gewoonte een belangrijke rol
heeft gespeeld bij het totstandkomen van bewegingen die uitdrukking
geven aan bovengenoemde sterke emoties en gewaarwordingen, mogen
we naar mijn mening in de eerste plaats concluderen uit het feit,
dat sommige andere sterke emoties ter verlichting of voldoening ge-
11. Dr. Darwin, Zoonomia, 1794, vol. i, p. 148.