het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.iv emoties uitdrukken
mogen voor een duidelijk gesproken taal hadden ontwikkeld; en dat
daarom de stem, wanneer hij wordt gebruikt bij sterke emoties, door
het beginsel van associatie geneigd zal zijn een muzikaal timbre aan te
nemen. Bij sommige lagere dieren kunnen we duidelijk waarnemen
dat de mannetjes hun stem gebruiken om de vrouwtjes te behagen, en
dat ze zelf ook genoegen beleven aan hun vocale uitingen. Maar waarom
bepaalde geluiden worden voortgebracht en waarom deze genoegen
verschaffen, kan nu nog niet worden verklaard.
Dat er een zeker verband bestaat tussen de hoogte van het stemgeluid
en bepaalde gevoelstoestanden is vrij duidelijk. Iemand die op kalme
wijze klaagt over een slechte behandeling of over een geringe pijn,
spreekt vrijwel altijd met een hoge stem. Honden die een beetje ongeduldig
zijn, produceren vaak via hun neus een hoge fluitende toon, die
direct op ons overkomt als klagelijk 4 ; maar hoe moeilijk is het om te
weten te komen of het geluid wezenlijk klagelijk is, of dat het – omdat
we uit ervaring weten wat het betekent – alleen maar zo lijkt in dit
speciale geval! Rengger beweert 5 dat de apen (Cebus azarae) die hij in
Paraguay hield, hun verbazing uitdrukten door middel van een halffluitend,
halfbrommend geluid; woede of ongeduld door een herhaald
‘hu hu’-geluid met een diepe, knorrende stem; en angst of pijn door
schrille kreten. Aan de andere kant brengt de mens door hevig gekreun
en door een hoog doordringend geschreeuw vreselijke pijnen
tot uitdrukking. Gelach kan hoog of laag zijn, zodat bij volwassen
mannen, zoals Haller langgeleden heeft opgemerkt 6 , het geluid iets van
het karakter van de klinkers O en A krijgt (zoals uitgesproken in het
Duits), terwijl het bij vrouwen en kinderen meer lijkt op een E en een
I. Helmholtz heeft aangetoond dat deze laatste twee klinkergeluiden
van nature een hogere toon hebben dan de vorige twee, maar toch
drukken deze lachtonen in beide gevallen evenveel vreugde of plezier
uit.
Als we nadenken over de wijze waarop vocale geluiden emoties tot
uitdrukking brengen, moeten we ons natuurlijk ook verdiepen in de
oorzaak van wat men in de muziek ‘expressie’ noemt. Wat dit punt
betreft is de heer Litchfield, die zich lang met het onderwerp muziek
heeft beziggehouden, zo vriendelijk geweest mij de volgende opmerkingen
te doen toekomen: “De vraag wat de essentie is van muzikale
4. De heer Tylor (Primitive Culture, 1871, vol. i, p. 166) verwijst in zijn discussie
over dit onderwerp naar het janken van de hond.
5. Naturgeschichte der Säugethiere von Paraguay, 1830, p. 46.
6. Aangehaald door Gratiolet, De la Physionomie, 1865, p. 115.
[88]
[89]